Мўминова Гуёхон Алиджоновнанинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Далачой ва дўлана ўсимликлари асосида халқ табобати учун янги товарлар олиш ва уларни синфлаш», 02.00.09 – Товарлар кимёси, 14.00.41 – Халқ табобати (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.DSc/К178.
Илмий маслаҳатчилар: Асқаров Иброҳим Раҳмонович, кимё фанлари доктори, профессор; Маматова Иродахон Юсуповна, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат униварситети, DSc.03/29.10.2021.К/Т.60.05.
Расмий оппонентлар: Абдуллаев Шавкат Воҳидович, кимё фанлари доктори, профессор; Абдуғаниев Бахтиёржон Ёрмахаматович, кимё фанлари доктори, доцент; Исмоилов Мўминжон Юсупович,  кимё фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Қўқон давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: маҳаллий далачой ва дўлана ўсимликлари асосида қандли диабет касаллигини олдини олиш ва даволаш ҳусусиятига эга бўлган биологик фаол моддалар сақлаган озиқ-овқат қўшилмаларини ишлаб чиқиш, уларни касалликни даволашдаги самарали таъсирини аниқлаш ва ТИФ ТН бўйича синфлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
маҳаллий далачой, дўлана ва айрим доривор ўсимликларнинг флавоноидлар, сувда эрувчи витаминлар, аминокислоталар ва элементлар таркиби бўйича қандли диабет билан касалланган беморлар учун энг мақбул таркибга эгалиги исботланган;
ин витро шароитда турли масса нисбатларда олинган маҳаллий игир, далачой, дўлана доривор ўсимликлари аралашмасининг антиоксидантлик фаоллиги спектрофотометрик усулда аниқланганда, уларнинг мос равишда 15:70:15 масса нисбатдаги аралашмаси бошқа аралашмаларга нисбатан энг юқори кўрсаткичга эга эканлиги исботланган;
спектрофотометрик усул ёрдамида турли масса нисбатларда олинган маҳаллий игир, далачой, дўлана доривор ўсимликлари аралашмасининг антирадикаллик фаоллиги аниқланганда, уларнинг мос равишда 1:1:2 масса нисбатдаги аралашмаси бошқа аралашмаларга нисбатан энг юқори антирадикалликка эга эканлиги исботланган;
доривор ўсимликлар асосида ишлаб чиқилган “Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмалари таркибидаги 5 та макроелеметлар ва 56 та микроелементлар миқдори индуктив боғланган плазмали оптик эмиссион спектрофотометр ёрдамида аниқланган;
маҳаллий далачой пояси, гули, кашнич уруғи, игир, дўлана, сули доривор ўсимликлари таркибидаги солидрозид, рутин, кверсетин, дигидрокверсетин, лютеонин, галл кислотаси, розавин полифенолларининг миқдори юқори самарали суюқлик хроматографияси усули ёрдамида аниқланган;
“Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмалари таркибидаги систин, систеин, фенилаланин, тирозин, треонин каби алмашинадиган ва алмашинмайдиган 20 хил аминокислоталар миқдори юқори самарали суюқлик хроматографияси усули ёрдамида аниқланган;
“Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмаларининг ўткир заҳарлилик даражасини аниқлаш бўйича ўтказилган биокимёвий тадқиқотлар натижасида, ушбу озиқ-овқат қўшилмалари заҳарсиз бирикмалар синфи (6-синф)га мансублиги, синтетик дори воситасига нисбатан зарарсиз ва фойдали эканлиги исботланган;
ҳайвонларда ўтказилган экспериментал тадқиқотлар натижасида “Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмаларининг гепатопротектор ва регенератив хусусиятга эга эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. «Шифо» ва «Ас-ГАМ» озиқ-овқат қўшилмалари ва улардан ажратиб олинган моддаларнинг кимёвий таркиби ва тузилиши асосида синфлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
“Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмаларини “Олтин Водий Табиати МЧЖ” да ишлаб чиқариш учун ташкилот стандарти (Ц 305433003-01:2023 ва Ц23424257-01:2020), технологик йўриқнома (ТЙ 305433003-01:2023 ва ТЙ 23424257-01:2020) ишлаб чиқилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачи томонидан тасдиқланган (Ўзбекистон Республикаси Бош давлат санитария врачининг 2023 йил 11 октябрдаги 31-8/1606-сон маълумотномаси, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2020 йил, 2 октябрдаги 06.8/1447-сонли маълумотномаси). Натижада, қандли диабетга қарши хусусиятига эга “Ас-ГАМ” ва “Шифо” озиқ-овқат қўшилмаларини кукун шаклини ишлаб чиқариш имконини берган;
қандли диабет касаллигини даволаш ҳамда олдини олиш хусусиятига эга бўлган “Шифо” озиқ-овқат қўшилмасини ишлаб чиқариш учун Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан рухсатнома олинган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 июлдаги 001397-сон рухсатномаси, “Уз-Тест” ДУКнинг 2020 йил 2 декабрдаги 2476508-сон мувофиқлик сертификати, Жалакудук туман санитар эпидемиологик осойишталик назорат марказининг 2020 йил 3 ноябрдаги 298521-сон маълумотномаси). Натижада, “Шифо” озиқ-овқат қўшилмасини “Олтин водий Табиати” МЧЖ да ишлаб чиқариш ҳамда қандли диабет касаллигини даволашда фойдаланиш имконини берган;
“Шифо”  ва “Ас-ГАМ” озиқ-овқат қўшилмалари учун ташқи иқтисодий фаолият товарлар номенклатураси бўйича қуйидагича: 1212 30 150 6 ва 1212 30 150 7 код рақами ишлаб чиқилган ҳамда давлат божхона амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2022 йил 1 июлдаги 16/05-22-0372-сон маълумотномаси). Натижада мазкур турдаги моддаларни экспорт ва импорт қилишда улардан ундириладиган бож тўловларини назорат қилиш имконини берган.