Курбанова Элвира Рашидовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тошкент вилояти шароитида Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес ўсимликларни етиштириш усулларини ишлаб чиқиш” 06.01.08- Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Qx1023
Илмий раҳбар: Закирова Рано Пулатовна, биология фанлари номзоди, к.и.х.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: акад. С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети қошидаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти, DSc.03/14.07.2022.B/Qx.10.06.
Расмий оппонентлар: Тошкент давлат аграр университети профессори қ/х.ф.д., проф. Ж.Б. Худойкулов, Доривор ўсимликларни етиштириш ва қайта ишлаш илмий ишлаб-чиқариш маркази илмий ишлар ва инновациялар бўйича директор ўринбосари б.ф.ф.д. Ч.А. Холмуродов.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: флавоноидлар манбаи бўлган юқори сифатли ўсимлик хомашёсини олиш учун Тошкент вилояти шароитида Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес ўсимликларини етиштириш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:    
иш натижалари Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес нинг юқори мослашувчанлигини кўрсатди, бу уларни янги ҳудудларда етиштириш истиқболларини очади. Ишлаб чиқилган етиштириш технологияси эндемик турларни сақлаб қолиш ва табиий популяцияларга бўлган юкни камайтириш имконини беради.
Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес ўсимликларини уч йил давомида ўстириш асосида уларни Тошкент вилояти шароитида етиштиришнинг истиқболи биринчи марта асослаб берилди;
денгиз сатҳидан 1700 м баландликда (Ҳисор тизмаси) ўсадиган А. бабатаги ва денгиз сатҳидан 1500 м гача баландликда (Угам, Чотқол ва Қурама тоғ тизмалари) ўсадиган А. хантҳомелоидес ўсимликлари Тошкент вилоятининг текислик шароитига мослашганлиги биринчи марта кўрсатилдил;
биринчи марта Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес ўсимликлари уруғларининг униб чиқишини ошириш учун кимёвий скарификация қилиш усуллари ишлаб чиқилди ва юқори биомасса ҳосилини олиш учун уруғларни экишнинг мақбул муддатлари аниқланди;
икки турнинг мавсумий ривожланиш ритмлари биринчи марта тасвирланган, ўсимликларнинг фенологик фазаларидан ўтиш жараёнини тезлаштириш ва фитомасса ва уруғ маҳсулдорлигини ошириш учун биостимуляторларни қўллаш имконияти кўрсатилди;
табиий яшаш жойидан фарқ қиладиган шароитларда асосий метаболитларни синтез қилиш қобилиятининг сақланиб қолиши бу турларнинг юқори генетик ва физиологик барқарорлигидан далолат беради;
Тошкент вилоятининг тупроқ-иқлим шароитида етиштириладиган ўсимлик хомашёсидан флавоноидлар олиш имконияти кўрсатилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Тошкент шахридаги Ф.Н. Русанов номидаги Ботаника боғининг Доривор ўсимликлар лабораторияси ҳудудига 2021 йилда Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес ўсимликларининг уруғлари экилган. Етиштирилган ўсимликлар уруғлари Ботаника боғининг Доривор ўсимликлар лабораторияси уруғ намуналари коллекциясини бойитиш учун тақдим этилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 14 апрелдаги 4/1255-801-сон гувоҳномаси). Мазкур доривор ўсимликларнинг уруғ намуналари илмий тадқиқот ишлари билан шуғулланувчи изланувчилар учун бошланғич ашё бўлиб хизмат қилиши ҳамда улардан донор уруғликлар сифатида фойдаланиш мумкинлиги алоҳида аҳамиятга эга.
Астрагалус бабатаги ва Астрагалус хантҳомелоидес доривор ўсимликларини Тошкент вилоятининг дала шароитида экиб етиштириш тадқиқотлари Қуйи-Чирчиқ дориворчиликка ихтисослаштирилган Ўрмон хўжалигида олиб борилган ва 2023 йил 1 августдаги 03-03/3-3415-сонли далолатномада қайд этилган. Натижада, Тошкент вилоятида етиштирилган доривор ўсимлик астрагалнинг икки тури хом ашёларидан фармасевтика саноати учун биологик фаол моддалар ажратиб олишга эришилган.