Қаландаров Умарбек Самандаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Шоли экин далаларини оқилона жойлаштиришда замонавий картографик-геодезик методлардан фойдаланиш (Хоразм вилояти мисолида)», 11.00.06 – Геодезия. Картография (география фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Gr235.
Илмий раҳбар: Авезов Саттарберган Атабаевич, география фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.Gr.01.06 рақамли Илмий кенгаш асосидаги бир марталик Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Реймов Полат Расбергенович, география фанлари доктори, профессор; Эгамбердиев Асамберди, география фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: шоли экин далаларини оқилона жойлаштиришни такомиллаштиришда масофадан зондлаш маълумотлари ва ГАТ технологияларидан фойдаланиш ҳамда карталар билан таъминлаш бўйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
масофадан зондлаш маълумотлари ва ГАТ технологиялари асосида Хоразм вилоятининг йирик масштабли (1:10000) шоличилик карталари яратилган ҳамда улар типлари бўйича аналитик, комплекс, синтетик гуруҳларга ажратилиб, дастури ва мазмуни ишлаб чиқилган;
шоли экин далаларини лазер нивелирлаш усули билан текислаш асосида суғоришга сарфланадиган сув миқдори 15-20 фоизга тежалиши, бегона ўтлар 10-12 фоизга камайиши, ҳосилдорлик 5-10 с/га ошиши аниқланган;
Сентинел 2А тасвирларини қайта ишлаб шоли экин далаларини Гоогле Эартҳ Энгине платформасига ЖаваСcрипт ёрдамида НДВИ кодларини киритиш асосида шоли учун қулай ҳудудларни аниқлашнинг математик–картографик модели ишлаб чиқилган;
картографик, геоахборот, масофадан зондлаш методларидан фойдаланиб вилоят шоли экин далаларини оқилона жойлаштириш мақсадида ерларнинг қулайлик даражаси миқдорий баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хоразм вилояти шоли далаларини оқилона жойлаштиришни замонавий картографик методлар билан таҳлил қилиш бўйича ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Хоразм вилояти шоли экин далаларининг ГАТ технологиялари ва масофадан зондлаш маълумотлари асосида яратилган геомаълумотлар базаси ҳамда тажриба ҳудудларнинг йирик (1:10 000) масштабли шоли экинларини жойлаштириш карталари вилоят кластерлари ерларида шоли далаларини жойлаштиришда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 29 майдаги 05/06-04-240-сонли маълумотномаси). Натижада, суғоришга сарфланадиган сув миқдори 15-20 фоизга тежалиши, бегона ўтлар камайиши, тупроқ мелиоратив ҳолатини яхшилаш имконини берган;
ишлаб чиқилган карталар ёрдамида шоли экинларни оқилона жойлаштириш ва ерларни лазер нивелирлаш усули билан текислаш таклифлари ер тузиш ва шоли далаларини текислашда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 29 майдаги 05/06-04-240-сонли маълумотномаси). Натижада, шоли экин далаларини лазер нивелирли ускуналар билан текислаш орқали суғориш учун олинган эгатлар ёки марзаларга сарф бўладиган майдонни 10 фоизга тежаб қолиш, ҳосилдорликни 5-10 с/га ошириш ҳамда дала ўлчаш, уларни қайта ишлашга сарфланадиган меҳнат ва вақтни қисқартириш имконини берган;
Хоразм вилоятининг шоличилик мавзусида яратилган аналитик, комплекс, синтетик карталари ер тузиш, ерлар мониторингини юритиш ва ер кадастрининг картографик таъминоти ишлаб чиқишда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 29 майдаги 05/06-04-240-сонли маълумотномаси). Натижада, вилоят экин далаларидан шоличиликда самарали фойдаланиш ҳамда оқилона ҳудудий ташкил этиш имкони яратилган;
Гоогле Эартҳ Энгине платформасида (ЖаваСcрипт) Сентинел 2А тасвирларидан фойдаланган ҳолда ЛСТ, НДВИ индекслари ва ерости сувлари омилларини баҳолаш асосида ишлаб чиқилган шоли экин далалари учун қулай ҳудудларни аниқлашнинг математик-картографик модели сув ресурслари танқис бўлган ҳудудларда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигида амалиётга татбиқ қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 29 майдаги 05/06-04-240-сонли маълумотномаси). Натижада, шоли экин далаларини оптимал жойлаштириш имконини берган;
қишлоқ хўжалиги экин далаларида ГАТ технологиялари ва масофадан зондлаш методларидан фойдаланиш орқали Хоразм вилояти шоли экин далаларини оқилона жойлаштириш мақсадида ерларнинг қулайлик даражаси миқдорий баҳолаш маълумотларидан вилоят қишлоқ хўжалиги экинларини режалаштиришда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 29 майдаги 05/06-04-240-сонли маълумотномаси). Натижада, ҳудудларда қишлоқ хўжалиги ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш имконини берган.