Абдиев Элбек Муродкосимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Пресбиакузисли беморларга сурдологик ёрдам кўрсатиш, ташхислаш ва даволашни оптималлаштириш», 14.00.04 - Оториноларингология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/Tib1863.
Илмий рахбар: Насретдинова Махзуна Тахсиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Шамсиев Жахонгир Фазлиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Панахиан Вафо Мустафаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор;
Етакчи ташкилот: И.К. Ахунбаев номидаги Қиргизистон давлат тиббиёт академияси (Қиргизистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: замонавий технологиялардан фойдаланган ҳолда даволаш ва ташхисот тадбирлари комплексини такомиллаштириш орқали тиббий ёрдам сифатини, реабилитациянинг функционал натижаларини ва пресбиакузисли беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор кекса ёшдаги беморларнинг бирламчи соғлигини сақлашга қаратилган эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолаш билан боғлиқ маълумотлар ўрганилиб, “Эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолашнинг автоматлаштирилган тизими” веб-иловаси ишлаб чиқилган;
Пресбиакузис билан оғриган беморларда "Реви Аудио" тизимининг эшитиш машғулотлари синаб кўрилганда, ЧНТ билан оғриган беморларни комплекс реабилитация қилиш динамикасида, шу жумладан, унинг таъсири соғликни башорат қилиш мезонлари асосидаги самарадорлиги асосланган;
реабилитация тадбирлари фонида электроакустик тузатиш мажмуасини ўз ичига олган даволашга қаратилган чора-тадбирлар алгоритми ишлаб чиқилган;
бемор шикоятларидаги ифодалар билан унинг эшитиш қобилиятини йўқотиш даражаси ўртасидаги тафовутни тонал эшитиш чегараларини ўлчаш асосида аниқлаш марказий эшитиш органи фаолияти бузилишининг дастлабки белгиларидан бири бўлиши мумкинлиги “Эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолашнинг автоматлаштирилган тизими” веб-иловасидан фойдаланган ҳолда чуқур аудиологик текширув орқали ташхис қўйишг асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 25 сентябрдаги 6–сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: Илк бор, кекса ёшдаги беморларнинг  эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолаш  маълумотлари асосида, “Эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолашнинг автоматлаштирилган тизими” веб-иловаси ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Диссертация тадқиқотлари давомида олинган натижалар кекса ёшда ешитиш қобилиятининг нутқли, фазовий ва сифат тавсифларини баҳолашни ўз ичига олган ешитиш функсиясининг клиник ва функсионал хусусиятлари ҳақидаги қарашларни сезиларли даражада кенгайтиради, ижтимоий ва эмоционал муаммоларнинг ифодаланганлик даражасини ҳисобга олган ҳолда ешитиш қобилиятини дифференсиал баҳолашда когнитив бузилишлар ва коморбид патологиянинг роли тўғрисидаги билимларни яхшироқ тушунишга қаратилган яна бир қадамдир. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд шахар марказий шифохонаси,  буйруқ (31.07.2024 й.; №2661-7-107-ТВ/2024 сон), Андижон давлат тиббиёт институти,  буйруқ (12.08.2024 й.; №87-Н), клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Тавсия этилган веб-илова ёрдамида эшитиш қобилиятини бирламчи баҳолаш имконияти 24/7 тиббий маслаҳат олиш имкониятини потенсиал тарзда кенгайтиради, тест натижаларини малакали баҳолашга имкон беради ва беморни реабилитацияга ундайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Пресбиакузисли беморларни ешитиш машғулотлари билан даволашнинг ишлаб чиқилган усули 75% га яхшиланади, ишлаб чиқилган усулда ешитиш машғулоти ўтказилган беморларнинг эшитиш қобилиятини яхшиланиши билан тавсифланади ва даволаш - профилактикаси самарадорлигини оширади. Хулоса: Тонал бусага аудиометрия уртасидаги уртача эшитиш чегаралардаги фаркнинг минимал кийматлари веб-иловадан фойдаланишни тавсия этишга имкон беради. Эшитиш кобилиятини табакалаштирилган бахолаш учун 25dB дан ортик ва 40 dB дан ортик эшитиш кобилияти бузилган беморларнинг субьектив  хиссиётларинибахолаш имконини беради. Минимальные значения разницы в показателях средних порогов слуха между тональной пороговой аудиометрией позволяют рекомендовать использование веб-приложения Для дифференцированной оценки слуха дает возможность проводить дифференцированную оценку субъективных ощущений пациентов, страдающих тугоухостью при нарушении слуха более 25 дБ и более 40 дБ. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Пресбиакузис беморларда сурдологик ёрдам ва ташхислаш хамда даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 14 сентябрдаги 9359-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: Пресбиакузис билан оғриган беморларда "Реви Аудио" тизимининг ешитиш машғулотлари утказилганда, ЧНТ билан оғриган беморларни комплекс реабилитация қилиш динамикасида, шу жумладан, унинг таъсири соғликни башорат қилиш мезонлари асосидаги самарадорлиги асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Дихотик тест маълумотларига кўра, барча беморларда овозли сигнални аниқлашда ўнг қулоқ етакчилик қилган. Машғулотнинг бошланиши ва тугаши пайтида ушбу гуруҳдаги нутқ хусусиятларининг ўртача қиймати. Машғулотнинг самарадорлиги 7-кундаёқ қайд этилган. Дихотик тинглаш тестини ўтказиш давомида мақсадли сўзларни таниб олиш 12,9% га, асосан, яхшироқ эшитадиган қулоқ томонидан ошганлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд шахар марказий шифохонаси,  буйруқ (31.07.2024 й.; №2661-7-107-ТВ/2024 сон), Андижон давлат тиббиёт институти,  буйруқ (12.08.2024 й.; №87-Н), клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ишлаб чиқилган усулда эшитиш машғулотини амалга оширган беморларнинг эшитиш қобилиятини ўз-ўзини баҳолаш натижалари курс тугаганидан бир ой ўтгач, умумий баллнинг яхшиланиши билан тавсифланади, кейинги 6 ой давомида умумий эшитиш балли барқарор бўлган ва 6 ойдан кейин дастлабки кўрсаткичдан кам бўлмаган ҳолда юқорилигича қолган (p<0,001). Хулоса: Янги усулни қўллаган ҳолда комплекс реабилитация ўтказилган барча беморларда мақсадли сигналга жавоб бериш вақтини ҳисобга олиш натижалари виртуал аудиовизуал машғулот сценарийсида турли йўналишлардан узатиладиган барча сигналларга нисбатан яхшиланишини (р<0,001) кўрсатди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Пресбиакузис беморларда сурдологик ёрдам ва ташхислаш хамда даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 14 сентябрдаги 9359-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: Илк бор, пресбиакусиз билан огриган беморларда реабилитация тадбирлари асосида електроакустик тузатиш мажмуасини ўз ичига олган даволаш чора-тадбирлар алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Эшитиш машғулотлари самарадорлигини баҳолаш беморнинг ёшини, унинг когнитив ҳолатини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши мумкин, вақт ўтиши билан ўтказилган эшитиш машғулотлари таъсирининг барқарорлигини баҳолаш учун эса эшитишнинг виртуал реаллик технологиясидан фойдаланиб, олти ой давомида эшитишнинг нутқ ва фазовий хусусиятларини ҳар 3 ойда баҳолаш лозим. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд шахар марказий шифохонаси,  буйруқ (31.07.2024 й.; №2661-7-107-ТВ/2024 сон), Андижон давлат тиббиёт институти,  буйруқ (12.08.2024 й.; №87-Н), клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали сенсоневрал оғирқулоқлиги бор катта ёшдаги гуруҳ беморларини текшириш протоколи эшитишнинг фазовий, нутқли ва сифат хусусиятлари, жумладан прагматик шкалаларни баҳолаш учун сўровнома билан тўлдирилиши керак. Қари ёшдаги беморларда стандарт тестларга қўшимча равишда виртуал реаллик технологиясидан фойдаланган ҳолда фазовий эшитишни ўрганиш мажбурийдир. Сурункали сенсоневрал оғирқулоқлиги бор катта ёшдаги гуруҳ беморларининг комплекс реабилитациясига, жумладан эшитишни протезлашдан сўнг виртуал реаллик технологиясидан фойдаланган ҳолда эшитиш машғулотларини киритиш лозим. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Эшитиш машғулотини бажарган беморларнинг эшитиш қобилиятини ўз-ўзини баҳолаш натижалари умумий баллнинг 1-ойга келиб, кекса ёшдаги гуруҳда 4,58%га, қари ёшдаги гуруҳда 5,83%га, асосан "Эшитиш сифати" ҳисобига мос равишда 13,97% 6 ой давомида сақланган ҳолда яхшиланиши билан тавсифланади. Қари ёшдаги шахсларда нутқнинг шовқинда тушунарлилиги кўрсаткичининг машғулотдан олдинги даражага 6-ойга келиб пасайиши кузатилган, умумий дихотик тинглашнинг пасайиши 3-ойдаёқ аниқланган. Хулоса: Когнитив бузилишлари бўлган шахслар гуруҳида нутқнинг шовқинда тушунарлилиги ва умумий дихотик тинглаш кўрсаткичлари ифодаланган даражада пасайган (р<0,05). Реабилитация курсидан кейин 1 ой ўтгач, дихотик тинглашни яхшилаш самараси ЭА мавжуд беморлар гуруҳида юқорироқ бўлган, сўнгра кўрсаткичлар тенглашган. Эшитиш машғулотлари курси давомида SSQ-12 бўйича фазовий эшитиш кўрсаткичлари ЭА бўлмаган ва ЭА мавжуд шахсларда, шунингдек кекса ёшдаги беморларда қари ёшдаги шахсларга қараганда сезиларли даражада ва статистик жиҳатдан аҳамиятли тарзда фарқ қилган (р<0,001). Ҳаёт сифати кўрсаткичининг динамикаси барқарор бўлган, 1-ой охирига келиб яхшиланиш 11,63-11,45% ни ташкил этган, когнитив бузилишлари бор беморларда ўсиш 10,67% дан иборат бўлган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Пресбиакузис беморларда сурдологик ёрдам ва ташхислаш хамда даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 14 сентябрдаги 9359-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: Бемор шикоятларидаги ифодалар билан унинг  ешитиш қобилиятини ё‘қотиш даражаси ўртасидаги тафовутни тонал ешитиш чегараларини ўлчаш асосида  аниқлаш марказий ешитиш органи фаолияти бузилишининг дастлабки белгиларидан бири бўлиши мумкинлиги “Ешитиш қобилиятини бирламчи баҳолашнинг автоматлаштирилган тизими”  фойдаланган ҳолда  чуқур аудиологик текширув орқали ташхис қўйиш асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Эшитиш машғулотларини қўллаган ҳолда сурункали сенсоневрал оғирқулоқлиги бор беморларни даволашда қўлланиладиган усул катта ёшдаги беморларда эшитиш реабилитацияси дастурини тўлдиради. Эшитиш машғулотларининг таъсири биринчи кундан курс охиригача аста-секин ортиб боради (р<0,001): мақсадли сигналга жавоб вақти 3-кунда 13-15% га яхшиланади, 7-кунга келиб, қўшимча 6% га ортади; локализация хатоси 3-кунда 49-54% га, 7-кунда қўшимча 18-22%га камаяди. Энг катта ўзгаришлар ён томондаги йўналишдан узатилган ва фойдаланилган виртуал сценарийда бемордан олд томонга йўналтирилган мақсадли сигналларга нисбатан кузатилган. Жами яхшиланиш 60-64% ни ташкил этди (р<0,001). Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар Самарқанд шахар марказий шифохонаси,  буйруқ (31.07.2024 й.; №2661-7-107-ТВ/2024 сон), Андижон давлат тиббиёт институти,  буйруқ (12.08.2024 й.; №87-Н), клиник амалиётига тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Хулоса: Реабилитация курсидан кейин 1 ой ўтгач, дихотик тинглашнинг яхшиланиш самараси ЭА мавжуд беморлар гуруҳида юқорироқ бўлган, сўнгра кўрсаткичлар тенглашган.Эшитиш машғулотлари курси давомида SSQ-12 бўйича фазовий эшитиш кўрсаткичлари эшитиш аппарати бўлмаган ва эшитиш аппарати мавжуд шахсларда, шунингдек кекса ёшдаги беморларда қари ёшдаги шахсларга қараганда сезиларли даражада ва статистик жиҳатдан аҳамиятли тарзда фарқ қилган (р<0,001). Ҳаёт сифати кўрсаткичининг динамикаси барқарор бўлган, 1-ой охирига келиб яхшиланиш 11,63-11,45% ни ташкил этган, когнитив бузилишлари бор беморларда ўсиш 10,67% дан иборат бўлган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Пресбиакузис беморларда сурдологик ёрдам ва ташхислаш хамда даволашни такомиллаштириш» мавзусида илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида ташкил этилган  илмий техник кенгашига Самарканд давлат тиббиёт университети ректори томонидан 2024 йил 14 сентябрдаги 9359-сонли хат юборилган.