Sayt test rejimida ishlamoqda

Алимова Барно Хасановнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Биосурфактантларни синтез килувчи Rhodococcus авлодига мансуб бактерияларнинг тавсифи», 03.00.04. – Микробиология ва вирусология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.DSc/B206.
Илмий маслаҳатчи: Давранов Қахрамон, биология фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Микробиология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Микробиология институти, DSc.02/30.12.2019.В.38.01.
Расмий оппонентлар: Зайнитдинова Людмила Иброхимовна, биология фанлари доктори, профессор;  Матчанов Алимжон Давлатбоевич, кимё фанлари доктори, профессор; Абдульмянова Лилия Ильясовна, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистоннинг ифлосланган сув ва тупроқ экотизимларидан Rhodococcus турига мансуб бактериялар ажратиш ва уларнинг биосурфактантлар синтез қилиш қобилиятини тавсифлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор биосурфактант синтез қилувчи маҳаллий бактерияларни анъанавий, хемотаксономик усуллар ва молекуляр-генетик хусусиятларини аниқлаш асосида Rh.pyridinivorans 2/3/6 ва Rh.qingshengii-RQ07 турига мансублиги аниқланган, шунингдек, бошқа турларга нисбатан  Rh.pyridinivorants 2/3/6 штамми таркибидаги галактозанинг миқдори 5,1 бараварга юқорилиги ҳамда ёғ кислоталарига 1,5 – 2,0 баравар юқори бўлиши асосланган;
бактерия штаммларининг барқарорлиги, ҳаётчанлигига ва БС синтез қилиш фаоллигига γ-нурланиш индуцирловчи дозасининг таъсирида Rhodococcus туркуми бактериялари 2-4 кГр дан 5 кГр гача бўлган дозасига чидамлилиги, 10-20 кГр дозаларида нобуд бўлиши қайд этилган. Rh.qingshengii -RQ07– 3/2 ва M3 Rh.ruber 3/4/3 - 3/1 мутант штаммларининг фаоллиги табиий штаммларга нисбатан 1,2 -1,5  юқори эканлиги аниқланган;
илк бор табиий Rh.qingshengii-RQ07 3/2 ва мутант М3 Rh.qingshengii-RQ07 3/2 штаммларининг тўлик геномли сиквенсида  олинган маҳсулотларни NCBI маълумотлар базасидаги референс генлар билан таққосланганда  мутация натижасида 17 SNP (Single Nucleotide Variant) да геном ўзгаришлар (мутация) содир бўлганлиги, улардан 14 та оқсил кодловчи генда ўзгаришлар кузатилган, 14 мутациядан саккизтаси кодоннинг ўзгариши натижасида аминокислоталар таркиби ўзгарган, қолган олтитаси эса синонимик мутациялар бўлиб, кодонни ўзгартирсада оқсил таркибидаги аминокислоталарни алмашинувига олиб келмаганлиги асосланган;
AntiSMASH 7.0 веб-версиясидан фойдаланган ҳолда иккиламчи метаболит генлар кластерини башоратлаш натижасида M3 Rh.qingshengii-RQ07 3/2 мутант штамми иккиламчи метаболитларни биосинтез қилувчи генларнинг 19 кластери, жумладан, сидерофор, бактериоцин, рибосомал бўлмаган пептид синтетаза (РБПС) ва эктоин билан тавсифланади. Барча ген кластерларидан ε-Poly-L-lysine сақловчи 4; 7 ва 9-ҳудудларда хлорамфениколга ўхшаш антибиотиклар: коринецин III, коринецин I, коринецин II ва ушбу антибиотиклар билан 100% ўхшашликка эга бўлган гетеробактин А/гетеробактин S2 учраши аниқланган;
Rhodococcus фаол штаммлар битум миқдорини ҳамда оптимал БС эритмаси танланган ва тоғ жинсларнинг бирламчи фильтрлаш қобилиятига таъсири битумнинг БС эритмаси №2 формуласи ёрдамида 25,5% дан 44,6% гача силжиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Биосурфактантларни синтез қилувчи Rhodococcus туркумига мансуб бактерияларнинг тавсифлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
нитрилгидратаза фаоллиги юқори бўлган Rhodococcus ruber-8/4/1 маҳаллий штамми учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги томонидан патент олинган (№ IAP 05723, 28.12.2018 й.). Натижада, фаол нитрилгидратаза ферментини ҳосил қилувчи штамм акрил кислотаси нитрилини акриламидга биоконверсия қилиш имконини берган;
биосурфактант продуценти бўлган фаол штаммлаp 16S rPHK нуклеотид кетма-кетлиги аниқланиб GenBank ва National Center for Biotechology Information (NCBI) маълумотлар базасида Rhodococcus qingshengii- RQ07 (OR826574), Rhodococcus pyridinivorans 2/3/6 (OR782205) рақамлар остида рўйхатдан ўтказилган (Ўзбекиcтон Pеcпубликаcи Фанлаp академияcининг 2024 йил 16 февралдаги 4/1255-376 маълумотномаcи). Натижада, Ўзбекистон ҳудудидаги нефтни қайта ишлаш заводларининг оқова сувлари ҳамда кон-металлургия комбинати қолдиқлари тупроқларида тарқалган бактерия турларини ўзига хослигини аниқлашда ҳамда ушбу штаммларнинг нуклеотидлар кетма-кетликлари маълумотларини дунёнинг турли минтақаларида учрайдиган штаммлар билан таққослаш имконини бераган;
фаол биосурфактант синтез қилувчи маҳаллий Rhodococcus авлодига мансуб штаммларидан Микробиология институтининг MRB-2021-528 рақамли “Атроф-муҳитни тозалаш учун янги биопрепаратларни яратиш мақсадида сурфактант ҳосил қилувчи суперпродуцент микроорганизмларнинг саноат штаммларини олиш" фундаментал лойиҳасида дизел ёқилғисини эмулгирлаш индекси ва скрининг асосида 11 та Rhodococcus авлодига мансуб штаммларидан фойдаланилган (Ўзбекиcтон Pеcпубликаcи Фанлаp академияcининг 2024 йил 11 мартдаги 4/1255-550 маълумотномаcи). Натижада, Rhodococcus sp. HN4 штамми билан 10% БТММА қўшиб нефтни парчалаш натижасида 2 ва 4% нефт учун мос равишда 81 ва 78% парчалаш даражасини ташкил этган ҳамда МЗ R.qingshengii- RQ07 3/2 штамми билан ЭБ қўшиб ишлатиш натижасида битумли нефтни 100% ювиб чиқаришга эришиш мумкинлиги имконини берган;
Rh.rhodochrous 2/5 ва Rh.qingshengii-RQ07 штаммлари Микробиология институтининг А-ФА-2021-468 рақамли “Полиэтиленни парчалайдиган микроорганизмларни ажратиб олиш ва уларнинг айрим генетик хусусиятларини таҳлил қилиш” фундаментал лойиҳасида полиэтиленни биопарчаланиши аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекиcтон Pеcпубликаcи Фанлаp академияcининг 2024 йил 11 мартдаги 4/1255-549 маълумотномаcи). Натижада намуналар 190 нм дан 400 нм гача тўлқин узунлигида УБ-спектрофотометрда текширилганда Rh.rhodochrous 2/5 штамми назоратга нисбатан 10.67 марта кўп органик бирикмалар ҳосил қилгани ва Rh.qingshengii-RQ07 штамми эса 5.89 марта кўп алдегид ҳамда кетон гуруҳларини ҳосил қилиши билан полиэтиленни деградациясида иштирок этишини аниқлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish