Отақулова Дилфуза Азаматовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Оч тусли бўз тупроқлар шароитида нўхатнинг экиш ва ўғит меъёрларининг дон ҳосилдорлигига таъсири”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/Qx820.
Илмий раҳбар: Аманов Ойбек Анварович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жанубий деҳқончилик илмий тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Негматова Сурайё Тешаевна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Абдиев Анвар Алмирзаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё вилoятининг оч тусли бўз тупpoқлapи шapoитидa нўхатнинг Обод вa Полвон нaвлapини ўcиши, pивoжлaниши, дон ҳocили вa cифaт кўpcaткичлapигa экиш схемалари ҳамда минерал ўғитлар билан озиқлантириш меъёpлapининг тaъcиpини илмий вa aмaлий жиҳатдан acocлaшдaн ибopaт.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бop Қашқадарё вилoятининг оч тусли бўз тупpoқлapи шapoитидa нўхатнинг “Обод” вa “Полвон” нaвлapидан юқopи вa cифaтли дон ҳocили етиштиpишда мақбул экиш тизими ва маъданли ўғитлар билан озиқлантириш меъёрлари ишлаб чиқилган;
нўхат уруғларини 60х5х1 тизимда экиб етиштириш, уруғларни 60х10х1 тизимда экиб етиштиришга нисбатан кўчат қалинлигини амал даври бошида “Обод” навида 136,0-137,0 минг туп/га гача, “Полвон” навида 139,5-140,9 минг туп/га гача, уруғларни 60х15х1 тизимда экиб етиштиришга нисбатан кўчат қалинлигини амал даври бошида “Обод” навида 180,5-182,8 минг туп/га гача, “Полвон” навида 185,0-186,9 минг туп/га гача юқори бўлишини таъминлаши исботланган;
нўхат навлари уруғларини 60х5х1 тизимда экиб, ўсув даврида маъданли ўғитларнинг N45P90K60 кг/га меъёрлари билан озиқлантириш, маъданли ўғитларнинг N60P90K60 кг/га меъёрлари билан озиқлантирилган вариантга нисбатан бир тупда донлар сонини “Обод” навида 2,5 донагача, “Полвон” навида 2,1 донагача, донлар вазнини “Обод” навида 0,8 г. гача, “Полвон” навида 0,3 г. гача юқори бўлиши асосланган;
нўхат навларида дон ҳосилдорлиги билан биологик маҳсулдорлик кўрсаткичлари ўртасида ўзаро корреляцион боғлиқлиги ўрганилганида, бир тупда донлар вазни (r=0.3) билан кучсиз даражада, бир туп ўсимликда шохлар сони (r=0.6) ва 1000 дона дон оғирлиги (r=0.5) билан ўрта даражада, бир тупда дуккаклар сони (r=0.7), донлар сони (r=0.8) ва дастлабки дуккаклар жойлашган ўрни (r=0.7) билан кучли даражада боғланишлар борлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қашқадарё вилoяти шapoитидa нўхат нaвлapидaн юқopи вa cифaтли дон ҳocили етиштиpишдa уpуғлapни мaқбул экиш тизими вa минерал ўғитлар билан озиқлантириш меъёpлapини ишлaб чиқиш бўйичa oлиб бopилгaн тaдқиқoт илмий нaтижaлapи acocидa:
Кластерлар ва фермер хўжаликлари учун «Қашқадарё вилояти шароитида нўхат етиштириш технологияси» номли тавсиянома ишлаб чиқилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 8-октабрдаги 05/05-02–864-сон маълумотномаси). Мазкур тавсиянома бугунги кунда кластерлар ва фермер хўжаликларида нўхатнинг Обод ва Полвон навларидан юқори ҳамда сифатли дон ҳосили етиштиришда муҳим кўрсатма бўлиб хизмат қилмоқда.
Нўхатнинг Обод ва Полвон навларини экиш тизимлари ва маъданли ўғитлар билан озиқлантириш меъёрлари ишлаб чиқариш шароитида Косон туманида жойлашган “Асли Нажим” фермер хўжалигида 3,2 гектар, “Косон” фермер хўжалигида 2,5 гектар, “Шарипов Ғайрат Орзиқулович” фермер хўжалигида 2,0 гектар, “Ўлмасбек Нодир ўғли” фермер хўжалигида 2,8 гектар, “Барчиной издошлари” фермер хўжалигида 3,5 гектар, “Қилич Аллаёров” фермер хўжалигида 4,0 гектар, Қарши туманида жойлашган “Ортиқов Носир Тожимуродивич” фермер хўжалигида 3,6 гектар, “Норов Мурод Қахрамонович” фермер хўжалигида 4,0 гектар, Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институтига қарашли Қарши тажриба хўжалигида 5,0 гектар, вилоят бўйича жами 30,6 гектар майдонга жорий қилинган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 8-октабрдаги 05/05-02-864–сон маълумотномаси). Нўхат навлари уруғларини 60х5х1 (333,3 минг туп/га) тизимда экиб, ўсув даврида маъданли ўғитларнинг N45P90K60 кг/га меъёрлари билан озиқлантирилган майдонлардан юқори самарадорликка эришилган.
Нўхатнинг Обод ва Полвон навлари уруғларини 60х5х1 (333,3 минг туп/га) тизимда экилиб, ўсув даврида маъданли ўғитларнинг N45P90K60 кг/га меъёрлари билан озиқлантириш технологияси Косон ва Қарши туманларига жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 8-октабрдаги 05/05-02-864–сон маълумотномаси). Натижада ушбу технологияни қўллаш ҳисобида ҳар гектар майдондан Обод навида 25,9 ц/га, Полвон навида 27,3 ц/га дон ҳосили етиштирилганлиги аниқланиб, Обод навидан 87,2%, Полвон навидан 92,2% рентабелликка эришилган.