Эргашев Ифтихор Султоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Шўрхок тупроқлардан сунъий ўстириш майдонлари сифатида фойдаланиш усулларини ишлаб чиқиш (Сирдарё вилояти мисолида)”, 06.01.02 – Мелиорация ва суғорма деҳқончилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Qx1243
Илмий раҳбар: Норқулов Усмонқул, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Дурдиев Нормат Ҳасанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент; Комилов Бахтиёр Султонович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Ирригация ва сув муоммалари илмий дадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Шўрхок тупроқлардан сунъий ўстириш майдонлари сифатида полиз экинларни етиштиришда фойдаланиш усулларини ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
суғориладиган ерлар таркибидаги қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқарилган шўрхок тупроқлар таркибидаги тузлар миқдори қуруқ қолдиқ бўйича 2,184 – 2,253 %, хлор – иони бўйича 0,423-0,897 %, тупроқнинг механик таркиби (1 м қатламда) ўрта қумоқ, тупроқнинг 0–30 см қатламида гумус миқдори 0,591%, ҳаракатчан фосфор 10,4 мг/кг, алмашинувчан калий 215,0 мг/кг, тупроқнинг зичлиги 1,40-1,45 г/см3, сизот сувларининг жойлашиш чуқурлиги 107-145 см, минераллашганлик даражаси 9,5-14,3 г/л бўлганлиги аниқланган;
шўрхок тупроқларни мелиоратив агротадбирларни бажармасдан, шўрланишдан ҳимоя қилувчи: пласмасса тувакчалар ва полиетилен плёнка билан ҳимоялаш усулларидан фойдаланиб сунъий субстратларда полиз экинларини етиштиришда мақбул субстарт таркиби, томчилатиб суғориш тартиби ва меъёрлари ишлаб чиқилган;
шўрланишдан ҳимояланган ва субстрат шароитида етиштирилган полиз экинларини томчилатиб суғоришда суғориш сони 70-73 марта, суғориш меъёри 6,2-12,5 м3/га, мавсумий суғориш меъёри 626-979 м3/га дан иборат бўлганлиги аниқланган.
шўрланишдан ҳимояланган, таркибида шўрланмаган тупроқ -30%, қум-20% ва чириган гўнг -50% бўлган сунъий субстратларда полиз экинларини томчилатиб суғориш усули билан етиштириш юқори ҳосилдорлик ва иқтисодий самарадорликка эришишни таъминлаши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Шўрхок тупроқлардан сунъий ўстириш майдонлари сифатида фойдаланиш усулларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натиҳалари асосида:
Республикамизнинг суғориладиган шўрхок тупроқлари яъни қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ташландиқ ерлардан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришда сунъий фойдаланиш усуллари ишлаб чиқилиб, “Шўр ерларда полиз экинларини етиштириш усули” номли фойдали моделга патент (ФАП01991) олинган ҳамда фермер хўжаликларида қўллаш бўйича тавсиялар тасдиқланган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 31-июлдаги №02/13-2787 сонли маълумотномаси). Натижада, шўрхок тупроқларни тупдан мелиоратив агротадбирларни бажармасдан, қовун ва тарвузни пластмасса туваклар ва полиетилин плёнка билан шўрланишдан ҳимоя қилинган ҳолда, махсус тайёрланган субстратларда томчилатиб суғориш усули билан етиштиришда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
шўрхок тупроқлардан сунъий ўстириш майдонлари сифатида фойдаланиб полиз экинларини етиштириш технологияси 2023-йилда Сирдарё вилояти, Мирзаобод тумани «Баҳорнинг илк кунлари» фермер хўжалиги ва «Мирзачўл Доналд Дуcк» МЧЖ да жами 0,5 гектар майдонга жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 31-июлдаги №02/13-2787 сонли маълумотномаси). Натижада, қовуннинг “Дакаро” навидан 22 т/га ҳамда тарвузнинг “Аупродюсер” навидан 33 т/га ҳосил олинган;
шўрхок тупроқлардан сунъий ўстириш майдонлари сифатида фойдаланиб полиз экинларини етиштириш технологияси 2023-йилда Сирдарё вилояти, Мирзаобод тумани «Мирзачўл Доналд Дуcк» МЧЖда 0,1 гектар майдонга жорий этилган (Сув хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 31-июлдаги №02/13-2787 сонли маълумотномаси). Натижада, полиз экинларининг ўсиш ва ривожланиш фазалари бўйича тупроқдаги суғориш олди намлигини, мавсумий суғориш меъёри 882 м3/га бўлишини таъминлаган ҳолда назорат вариантига нисбатан тажриба вариантиларида суғориш суви 5 фоизгача тежалишига эришилган.