Махмараимова Шохиста Тухташевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Оламнинг миллий лисоний тасвирида теоморфик метафоранинг когнитив аспекти», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4PhD/Fil355.

Илмий раҳбар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз  давлат  университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши давлат университети, PhD.30.05.2018.Fil.70.01.

Расмий оппонентлар: Худайберганова Дурдона Сидиковна, филология фанлари доктори, профессор; Абдиев Муродқосим Болбекович, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.

Диссертация йўналиши:  назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: базавий (фундаментал) метафоралар қаторида тилга олиниб, аслида жиддий тадқиқ этилмаган теоморфик метафоранинг юзага чиқиш механизмининг когнитив қонуниятларини текшириш, унинг оламнинг миллий лисоний манзарасидаги ўрнини белгилаш ва шу орқали билишнинг категорияловчи муҳим ментал-ахлоқий феномени эканини асослашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий  янгилиги:

теоморфик метафора тушунчаси Шарқ ва Ғарб эътиқодий фалсафаси нуқтаи назаридан қиёсланиб, диний ҳамда теоморф метафора онтологик ва генетик жиҳатдан фарқланган;

теоморф метафора умумметафорик системада диний метафорадан фарқли, базавий метафора сифатида ўрин эгаллаши асосланган;

теоморф метафоранинг юқори частоталилари ажратилиб, оламнинг миллий лисоний тасвирига колорит қўшувчи унсур эканлиги улар сирасида лингвокультурема мақомида оммалашган бирликлари мисолида далилланган;

теоморфик метафоранинг «ахлоқий индикатор»лик вазифаси  ёритилган. 

IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Теоморфик метафоранинг лингвокогнитив, лингвокультурологик хусусиятларини очиб бериш жараёнида маънавий-маърифий тизимни такомиллаштириш бўйича белгиланган тадбирлар асосида:

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармони билан кучга кирган 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг Таълим ва фан соҳасини ривожлантиришга бағишланган 4.4-бандида кўрсатилган “таълим муассасаларини ўқув-методик қўлланмалар билан жиҳозлаш орқали уларнинг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш юзасидан мақсадли чора-тадбирларни кўриш”га мувофиқ, диссертациянинг оламнинг миллий лингвокогнитив тасвирида ахлоқий-баҳоловчи психик-ментал бирлик сифатига эга бўлган теоморфик метафора ўрнини далилловчи тадқиқ материаллари магистратура босқичи 5A120102 – Лингвистика (ўзбек тили) мутахассислиги 1-курс талабалари учун “Лингвокультурология” ўқув қўлланмасининг “Метафора – маданият кўрсаткичи” номли бўлимига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 24 августдаги 603-сонли буйруғига асосан нашр қилишга рухсат берилган; 603-274-рақамли гувоҳнома; Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 октябрдаги 89-03-3518-сон маълумотномаси); илмий натижалар асосида метафоранинг юзага чиқиш механизмига доир илмий фаразлар, умуман, метафорик тафаккурни ҳаракатлантирувчи когнитив қонуниятлар, метафора ташувчи билимларни қабул қилиш, қайта ишлаш, сақлаш ва узатиш (репрезентация) функцияларини таҳлилдан ўтказишга доир назарий қарашларнинг мукаммаллашувига эришилган;

ўзбек нутқи метафорик хусусиятларининг теоморф образларга дахлдор жиҳатлари, шу образларнинг генезиси, уларнинг илк мифологик дунёқараш  шаклланишида  тутган  ўрни, метафоранинг  шаклланишига доир мифларнинг миллий хосланган метафорик  фикрлаш тарзининг механизмини тушунтириб беришда ва бу орқали тафаккур фаолиятининг миллий хосланишини  изоҳлашда далил  бўла олиши тўғрисидаги хулосалар теоморф метафора объектини ташкил этувчи теоморф образларнинг этногенезиси ва концептуал таҳлилига бағишланган “Ўзбек тили теоморфик метафораларининг қисқача концептуал луғати”га киритилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 12 октябрдаги 89-03-3518-сон маълумотномаси). Илмий натижанинг қўлланиши бой адабий анъаналаримизнинг шаклланиш асослари ва тараққиёт хусусиятлари, синтезлашиш  жараёнининг моҳиятини ёритиб беришга хизмат қилган.