Сайдаманова Сайёрахон Саидусмоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Сурункали миелолейкозни ўсма клонида тирозинкиназа ингибиторларига резистентлик ривожланишининг молекуляр-генетик маркёрлари” 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.И. PhD/Tib1771.
Илмий раҳбар: Каюмов Aбдурахмон Aбдумавлянович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий амалий тиббиёт маркази ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Баховудинов Бурхонидин Баховудинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Убайдуллаева Зуҳра Ибрагимовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Буҳоро давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга лойиқ.
II. Тадқиқотнинг мақсади: CYP1A1 гени полиморфизмининг тирозинкиназа ингибиторлари дори воситаларига резистентлик даражасига таъсирини, шунингдек, сурункали миелобласт лейкоз билан оғриган беморларда резистентлик ривожланишини башорат қилишда Т315И мутациясининг ўрнини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали миелолейкоз билан хасталанган беморларда давога резистентликни ривожланиши CYP1A1 ва Т315I генидаги мутациялар билан боғлиги аниқланган;
сурункали миелолейкознинг сурункали кечиши, акселерация ва бласт кризи кечиш фазаларининг CYP1A1 гени Val/Val ва Т315I мутациялари билан ассоциатив боғлиқ эмаслиги асосланган;
 сурункали миелобласт лейкоз мавжуд беморларда тирозинкиназа 1 авлод ингибиторларига чидамли гуруҳида чидамли бўлмаган беморларга нисбатан гемоглобин миқдори, эритроцитлар, тромбоцитлар сонининг ишончли камайганлиги ва лейкоцитлар, бласт ҳужайралар ҳамда эртитроцитлар чўкиш тезлигининг юқори ишончли ошганлиги аниқланган;
CYP1A1 ва Т315I генидаги мутациялари сурункали миелобласт лейкоз мустақил хавф таъсири, касаллик ривожланиши ва кейинги фазага ўтиши жиҳатдан прогностик ахамятли эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги илмий техник кенгашнинг 2024 йил 22 июлдаги 4-сонли хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилиги: сурункали миелолейкоз билан хасталанган беморларда давога резистентликни ривожланиши CYP1A1 ва Т315I генидаги мутациялар билан боғлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослашган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази 12.03.2022 йилдаги 01/2-109В -сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.04.2022 йилдаги 161-U -сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали мийелолейкоз касаллиги билан касалланган беморларда генетик мутацияларга таъсир қилувчи молекулаларнинг аниқланиши касалликни даволаш, резистентлик ривожланишини олдини олиш ва унинг оғир кечиши хавфини баҳолаш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: СМЛ касаллигида генетик мутацияларга таъсир қилувчи мутациялар, хамда ресистентлик шаклланишига масъул йўналишлар яратиш имкониятни очиш ва касалликни монанд даволаш уларда ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради. Хулоса: олинган натижаларга кўра СМЛ касаллигида генетик мутацияларга таъсир қилувчи омиллар, хамда резистентлик шаклланишига масъул йўналишлар яратиш кимётерапияни танлаш ва даво муолажаларини тўғри олиб боришга ёрдам беради.
иккинчи илмий янгилиги: сурункали миелолейкознинг сурункали кечиши, акселерация ва бласт кризи кечиш фазаларининг CYP1A1 гени Val/Val ва Т315I мутациялари билан ассоциатив боғлиқ эмаслиги асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослашган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази 12.03.2022 йилдаги 01/2-109В -сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.04.2022 йилдаги 161-U -сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: СМЛ билан касалланган беморларда ўрганилган резистентлик ривожланишида генлари мутациялари алоҳида келганда ва биргаликда келганда юқори ресистентлик билан асоратланиши тасдиқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: СМЛ касаллиги билан касалланган беморларда CYP1A1 генининг Val/Val гомозиготли генининг мутацияси бирламчи ташҳис давомида 50000000 сўмлик дори воситасини тежаш имконини яратган. Хулоса: олинган натижалар сурункали миелолейкоз касаллигида тирозинкиназа ингибиторларига нисбатан резистентлик ривожланишининг молекуляр генетик асослари ўрганилиб молекуляр нуқсонлар аниқланиши натижасида таргет дори воситаларининг самарали буюриши бўйича прогностик маркер сифатида аниқланиш имконини берган.
учинчи илмий янгилиги: сурункали миелобласт лейкоз мавжуд беморларда тирозинкиназа 1 авлод ингибиторларига чидамли гуруҳида чидамли бўлмаган беморларга нисбатан гемоглобин миқдори, эритроцитлар, тромбоцитлар сонининг ишончли камайганлиги ва лейкоцитлар, бласт ҳужайралар ҳамда эртитроцитлар чўкиш тезлигининг юқори ишончли ошганлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослашган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази 12.03.2022 йилдаги 01/2-109В -сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.04.2022 йилдаги 161-U -сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали миелобласт лейкозда ягона ташхислаш ва даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш касалликни чидамли шаклларини эрта аниқлашга ҳамда асоратлар ривожланишини олдини олишга ёрдам берган. Ушбу ягона умумлаштирилган алгоритмдан фойдаланиш лаборатор- асбобий текширишларни камайтириб, ортиқча сарф харажатларни тежаш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали миелобласт лейкозда ягона ташхислаш ва даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш касалликни чидамли шаклларини эрта аниқлашга ҳамда асоратлар ривожланишини олдини олиш имконини берган. Хулоса: клиник, лаборатор ва молекуляр биологик тадқиқотлар натижаларини ҳисобга олган ҳолда таклиф қилинган мезонлар СМЛ ва унинг чидамли шаклларини ривожланишининг янги ташхислаш ва башоратлаш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилиги: CYP1A1 ва Т315I генидаги мутациялари сурункали миелобласт лейкоз мустақил хавф таъсири, касаллик ривожланиши ва кейинги фазага ўтиши жиҳатдан прогностик ахамятли эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика ихтисослашган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази 12.03.2022 йилдаги 01/2-109В -сонли буйруқ ва Самарқанд вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 14.04.2022 йилдаги 161-U -сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат Тирозинкиназа ингибиторлари билан даво пайтида CYP1A1 ва Т315I мутациялари аниқланганда, чидамли шаклларнинг шаклланиши ва СМЛнинг эрта қайталанишининг эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тирозинкиназа ингибиторлари билан давога чидамлилик ривожланишини башорат қилиш учун янги молекуляр биологик усулни қўллаш натижасида касалликнинг қайталаниши ва беморларнинг аҳволи оғирлашувининг олди олиш имконини берган. Хулоса: СМЛда кимётерапияга чидамлилик ривожланишининг олдини олишда CYP1A1 ва Т315I мутациялари беморларида давога чидамлилик камайтиради, бу эса хасталанган беморларнинг ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилаш имконини берган.