Раджабов Насир Насимовичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инглиз ва ўзбек тилларида вокализм системасининг фонологик жиҳатдан чоғиштирма тадқиқи», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/Fil277.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

Илмий раҳбар: Сиддиқова Ирода Абдузухуровна, филология фанлари доктори.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Сафаров Шаҳриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор; Солижонов Собиржон, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Инглиз ва ўзбек адабий тиллари унлиларининг фонологик хусусиятлари асосида уларнинг эквивалентлик даражасини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

инглиз ва ўзбек адабий тилларидаги урғули ва урғусиз унлиларда фонетик ва фонологик изоморфизм ҳамда алломорфизм очиб берилган;

чоғиштирилаётган тилларнинг фонологик тизимида фонологик оппозициялар билан бир қаторда маъно фарқловчи товуш жуфтликлари ҳам мавжудлиги далилланган;

унлилар нейтрализацияси инглиз тилида парадигматик, ўзбек тилида синтагматик табиатга эга бўлиши асосланган;

инглиз ва ўзбек адабий тилларида унли фонемалар ўзаро ярим эквивалент эканлиги аниқланган;

чоғиштирилаётган тилларда унлилар тизимининг тузилиши, артикуляцион-акустик хусусияти, урғусизлик ҳодисаси, унли фонемаларнинг позицион кўринишлари, унлилар орфографияси ҳамда орфоэпияси каби лингвистик омиллар унли фонемаларнинг потенциал интерференцияси манбайи эканлиги исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Инглизваўзбек тилларида вокализм тизимининг фонологик жиҳатдан чоғиштирма тадқиқига доир илмий натижалар асосида:

унлиларнинг фонологик интерференциясига доир илмий хулосалар ИТД-1, А-1-219 «Таълим тизимида хорижий тил (инглиз тили) йўналишидаги олий таълим муассасаларида умумевропа компетенциялари (CEFR) бўйича С1 даражасини эгаллашни таъминлайдиган ўқув-услубий мажмуа яратиш» мавзусидаги лойиҳага татбиқ этилган (Олий  ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил  5 мартдаги   89-03-919-сон маълумотномаси). Натижада, «Коммуникатив - норматив фонетика» ўқув қўлланмасининг тегишли бўлимлари тадқиқотнинг илмий хулосалари асосида ёритилган;

унлиларнинг фонетик ва фонологик хусусиятлари, фонологик оппозициялар ва маъно фарқловчи товуш жуфтликларига оид илмий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «O’zbekiston» телерадиоканали ДУК «Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар» муҳарририяти томонидан тайёрланган «Бедорлик» радиоэшиттиришида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпаниясининг 2018 йил 19 февралдаги 02/0-1-26-сон маълумотномаси). Тадқиқотнинг илмий натижалари радиоэшиттириш орқали инглиз тили талаффузининг муҳим жиҳатлари, жумладан, унлилар талаффузининг ўзига хос хусусиятлари қай тарзда ўзлаштирилиши лозимлиги очиб берилганлиги билан тингловчиларнинг талаффуз ўзлаштириш самарадорлигини оширишга хизмат қилган.