Мардонбек Қосимбой ўғли Ражаповнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Африғийлар сулоласи даври тарихшунослиги (ХИХ–ХХИ асрнинг 20-йилларидаги тадқиқотлар таҳлили”. 07.00.08 – Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадқиқот усуллари.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2023.4.PhD/Tar1754
Илмий раҳбар: Нигора Ашировна Аллаева, тарих фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Тарих институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти. DSc.02/30.12.2019. Tar.56.01.
Расмий оппонентлар: Абдулаҳад Хўжаев, тарих фанлари доктори, профессор;
Мирсодиқ Мирсултонович  Исҳоқов тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Африғийлар сулоласи даври (305–995-йиллар)  ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳаёт масаласига доир тадқиқотларнинг яхлит тарихшунослик таҳлили асосида бугунгача илмий-назарий ечимини топмаган муаммоларни аниқлаш ҳамда сулоланинг ўзбек давлатчилиги тарихида тутган ўрнини кўрсатиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мавжуд тадқиқотларда сулоланинг даврий чегараси Берунийнинг “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар” асарига таянилган ҳолда 305–995-йиллар сифатида кўрсатиб келинган бўлиб, бу маълумотлар нумизматик тадқиқотлар орқали тарихий ҳақиқатга мос келмаслиги, яъни сулоланинг ҳукмронлик йиллари  3-юзйилликнинг сўнгги чорагидан (тахминан 275-йил) оли Ироқ (Ироқ оиласи) сулоласининг тахтга келишига (893-йил)  қадар давом этгани далилланган;
 “Пойкўли тош битиклари” ва “Тансарнинг мактублари” каби паҳлавий манбаларидаги маълумотлар совет мафкураси асосида “Африғийлар даври Хоразмда Эрон таъсирини тўла инкор этиш” концепсияси бирёқлама ёндашув эканлигини, яъни  242–350-йилларда Хоразм Эрон сосонийлари вассаллигида бўлгани ҳамда улар ўртасида иқтисодий, сиёсий ва маданий алоқалар йўлга қўйилганини тасдиқлаши асосланган;
мавжуд ишларда бир хил мақомга эга деб қаралган “Хоразмшоҳ”, “Хоразм малики” ва “Хоразм хусрави” унвонлари ҳукмронлик мавқейи жиҳатидан фарқли эканлиги, яъни  “Хоразмшоҳ” – олий ҳукмдорлик титули, “Хоразм малики” ва “Хоразм хусрави” – хоразмшоҳга бўйсунувчи ярим мустақил ҳокимларга тегишли иккинчи даражали унвонлар бўлганлиги аниқланган;
4–6-юзйилликларда минтақада юз берган  ижтимоий-иқтисодий таназзулнинг сабаблари борасидаги мавжуд хулосалар кенгайтирилиб, совет даври тадқиқотларида кўрсатиб келинган ташқи таъсирлар – эфталийлар, Турк хоқонлиги ва бошқа кўчманчиларнинг ҳужумларидан ташқари, ички кучлар ўртасида тахт учун вужудга келган сиёсий рақобат (Кердар, Ҳамжирд, Ҳазорасп),  табиий-иқлимий (Амударё ўзанининг ўзгариши, тошқинлар) каби омиллар таъсир қилганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мавзу юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Африғийлар сулоласи даври тарихшунослиги (ХИХ – ХХИ асрнинг 20-йилларидаги тадқиқотлар таҳлили) мавзусига оид илмий хулосалар ва таклифлар асосида:
Африғийлар сулоласининг ҳукмронлик йиллари бўйича фанда умумқабул қилинган даврий чегара (305–995-йиллар) қайта кўриб чиқилиб, сулоланинг минтақадаги ҳукмронлиги 4-юз йиллик бошларидан эмас, илгарироқ, яъни 3-юзйилликнинг сўнгги чорагидан бошланиб, 893-йилгача давом этганлиги, 893- йилдан, яъни Ироқ ибн Мансур ноиблигидан бошлаб Хоразмда янги “Оли Ироқ” (Ироқ оиласи) сулоласи тахтга келганлиги, улар ҳокимиятларини қонунийлаштириш ва мустаҳкамлаш мақсадида ўзларини шажаравий жиҳатдан африғийларга боғлаганликларига доир маълумотлар “Ўзбекістон таріхі” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2024-йил 3-августаги 01-044-204-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларининг жорий этилиши африғийлар сулоласининг ҳукмронлик йилларини тузатишга хизмат қилган.
4–10-юзйилликларда Хоразмда юз берган муҳим сиёсий воқеалар совет мафкураси асосида “Африғийлар даври Хоразмда Эрон таъсирини тўла инкор этиш” концепсияси бирёқлама ёндашув эканлиги “Пойкўли тош битиклари” ва “Тансарнинг мактублари” каби паҳлавий манбаларидаги маълумотлар асосида 242–350-йилларда Хоразм Эрон сосонийлари вассаллигида бўлгани ҳамда улар ўртасида иқтисодий, сиёсий ва маданий алоқалар йўлга қўйилганлиги ҳақидаги маълумотлардан ЎзР ФА Тарих институти ва Хоразм Маъмун академияси томонидан бажарилган И-ФА-2019-25-сонли “Хоразм шаҳарларининг тарихи, маданий мерослари, обидалари ва санъат асарларининг тадқиқотлари асосида СМАРТ технологияларини яратиш” мавзусидаги қўшма инновация лойиҳаси доирасида фойдаланилган (ЎзР ФА Тарих институти 2024-йил 3-октябр 3/1255-2197-сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижалари африғийлар сулоласи даври (4–10-юзйилликлар) тарихини кам ўрганилган манбалардаги маълумотлар билан бойитишга ҳамда совет даврида шаклланган айрим ёндашув ва қарашлар хато эканлигини очиб беришга хизмат қилган.
Африғийлар давлат бошқаруви бўйича кўплаб тадқиқотларда, айниқса хориж олимларининг ишларидаги нотўғри талқинлар аниқланиб, “Хоразмшоҳ”, “Хоразм малики” ва “Хоразм хусрави” унвонларини бир хил мақомга эга деб кўрсатилиши хато эканлиги,  “Хоразмшоҳ” олий ҳукмдорлик, “Хоразм малики” ва “Хоразм хусрави” унвонлари эса унга бўйсунувчи ярим мустақил ҳокимларга тегишли бўлганлиги ҳақидаги маълумотлар ЎзР ФА Тарих институти ва Хоразм Маъмун академияси томонидан бажарилган И-ФА-2019-25-сонли “Хоразм шаҳарларининг тарихи, маданий мерослари, обидалари ва санъат асарларининг тадқиқотлари асосида СМАРТ технологияларини яратиш” мавзусидаги қўшма инновация лойиҳаси доирасида фойдаланилган (ЎзР ФА Тарих институти 2024-йил 3-октябр 3/1255-2197-сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижалари африғийлар сулоласининг давлат бошқаруви бўйича янги қарашларнинг шакиллантрилишига, сулоланинг   минтақадаги геостратегик аҳамиятини очиб беришга хизмат қилган.
4–6-юзйилликларда Хоразм воҳасида юз берган ижтимоий-иқтисодий таназзулнинг келиб чиқишига сабаб сифатида совет даври тадқиқотларида кўрсатиб келинган ташқи омиллар - эфталийлар, Турк хоқонлиги ва кўчманчиларнинг ҳужумлари билан биргаликда сиёсий беқарорлик, табиий офатлар: Амударё ўзанининг ўзгариши, тошқинлар каби омиллар ҳам таъсир қилганлиги ҳақидаги маълумотлардан “Ўзбекістон таріхі” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2024-йил 3-августаги 01-044-204-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларининг жорий этилиши Хоразмнинг “номаълум тарихи” сифатида кўрсатиб келинган 4–6-юзйилликларга оид янги маълумотлар билан бойитишга, сулоланинг ижтимоий-иқтисодий аҳволи борасидаги хулосаларни кенгайтиришга хизмат қилган.