Ахмедов Анвар Ботировичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ҳозирги немис тили лексикасида инновацион жараёнлар», 10.00.04–Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:B2018.4.PhD/Fil238.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.

Илмий раҳбар: Сафаров Шаҳриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Умарходжаев Мухтар Ишанходжаевич, филология фанлари доктори, профессор; Холияров Лутфулла Ташкуватович, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Миллий университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ҳозирги немис тили лексикасида кечаётган инновацион жараёнларни ва бу жараёнда пайдо бўлган неологизм ва окказионализмларни семантик-прагматик жиҳатдан тадрижий тараққиёт қонунлари асосида ёритишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ҳозирги немис тили лексик тизимида пайдо бўлган янги луғавий бирликларнинг функционал ва экспрессивлик хусусиятлари таҳлилига нутқ нормаси нуқтаи назаридан ёндашилиб, улардаги стилистик белгининг воқеланиш ҳолати очиб берилган;

тил тизимининг мураккаб кўринишдаги ташқи ва ички муносабатлари доирасида янги элементлар пайдо бўлишига сабаб туғдирувчи омиллар гуруҳи аниқланиб, инновация ҳодисасини матнда қўлланилган тил бирликлари қуршовида ҳамда бошқа нутқ элементлари билан ўзаро алоқадорликда тадқиқ этиш зарурлиги асосланган;

инновациянинг лисоний фаолият тараққиётига ижтимоий омилларнинг фавқулодда таъсири натижасида юзага келиши асосланиб, янгидан ҳосил бўлган луғавий бирликларнинг ассоциатив алоқаларга тобелиги, семантик структурасининг мураккаблиги, ритмик-мелодик тузилиши, окказионал ўзгаришларга қодирлиги сингари асосий прагматик фарқловчи хусусиятлари далилланган;

тил танлаш ва саралаш тамойилларига амал қилган ҳолда инновацион ўзгаришларга муносабатда бўлиши оқибатида ижтимоий синовдан ўтган бирликларгина истеъмолга қабул қилиниши исботланиб, уларнинг луғат таркибидан ўрин олишида муҳим бўлган  формал, семантик, функционал, сўз ясалиш, грамматик, стилистик, адаптационкабилисоний ҳамда ижтимоий, тематик, коммуникатив, миқдорий ва меъёрий сингари нолисоний омиллар аниқланган;

инновациянинг статик ҳолати унинг маълум вақт оралиғида юзага келиши ва янги сўз сифатида идрок қилиниши, динамик ҳолати эса унинг тилга қабул қилиниш фактидан иборат эканлиги исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ҳозирги немис тили лексикасида кечаётган инновацион жараёнларни ўрганиш натижасида ишлаб чиқилган назарий, амалий ва услубий таклиф ва тавсиялар асосида:

тилнинг инновацияга муносабати, инновацион материалларнинг тил тизимига қабул қилинишида муҳим бўлган асосий омиллар, инновациянинг статик ва динамик ҳолатлари билан боғлиқ илмий-назарий хулосалардан ОТ-Ф8-002- «Ҳозирги замон цивилизациясининг инсон ижтимоий қиёфасига таъсири» (2007–2011) мавзуидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 3 майдаги 89-03-1667-сон маълумотномаси). Олинган натижалар ҳозирги замон кишисининг ижтимоий қиёфасига хос бўлган фазилатлар, хислатлар, қобилиятлар унинг тилида ўз аксини топиши, ижтимоий воқеликдаги янги фактларни ифода этувчи лексик инновациялар ижтимоий онг қатламидапайдо бўлиши ва шаклланишини аниқлашга хизмат қилган;

инновация ҳодисасига тил тизимининг мураккаб кўринишдаги ташқи ва ички муносабатлари асосида берилган баҳолар, шунингдек, унинг асосий прагматик фарқловчи хусусиятлари тўғрисидаги маълумотлардан «Лексикология», «Стилистика», «Матн лингвистикаси», «Таржима назарияси ва амалиёти» каби фанларни ўқитишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 3 майдаги 89-03-1663-сон маълумотномаси). Натижада, талаба ва магистрларнинг мазкур фанларни ўзлаштиришларида сифат самарадорлиги оширилишига эришилган;

ҳозирги немис тили лексик тизимида пайдо бўлган янги луғавий бирликларнинг функционал ва экспрессивлик хусусиятлари таҳлилига нутқ нормаси нуқтаи назаридан ёндашиш натижасида олинган хулосалардан Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясида эфирга узатилган «Хорижий тилларни ўрганамиз», «Муносабат», «Мулоҳаза», «Кун мавзуси» номли кўрсатувлар ҳамда «Бугуннинг гапи», «Маънавият сарчашмалари» каби туркум радиоэшиттиришларни тайёрлашда фойдаланилган (Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг 2018 йил 18 апрелдаги 12-15-624-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу телекўрсатув ва радиоэшиттиришлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий-оммабоплиги таъминланган, янгича қарашлар билан мазмунан бойитилган.