Мўминова Азиза Арслоновнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Француз, ўзбек ва рус тилларида ундовни ифодаловчи тил бирликларининг лингвомаданий хусусиятлари», 10.00.06– Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:B2017.1.PhD/Fil92.

Илмий раҳбар: Тешабаева Дилфуза Муминовна, филология фанлари доктори, доцент.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc. 27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Ширинова Раима Хакимовна, филология фанлари доктори; Худойбергенова Зилола Нарбаевна, филология фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнингмақсади: француз, ўзбек ва рус тилларидагиундашни ифодаловчи тил бирликларининг лингвомаданий хусусиятларини тадқиқ қилиш ва ҳар бирига хос ўхшаш ва фарқли томонларини асослашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: француз ва рус маданиятига хос ундаш категориясининг қатъийлиги ва мажбурийлиги феълнинг инфинитив шакли билан бўрттирилиши, ўзбек тилида  андиша, ҳурмат, хушмуомалалик каби қадриятларни акс эттирувчи ва  ундашни юмшатувчи феъл майллари қўлланилиши аниқланган;

француз, ўзбек ва рус тилларида ундашни ифодаловчи тил бирликларининг лингвомаданий хусусиятлари дастлаб ундаш турлари ва мулоқот вазиятидаги коммуникантлар мавқеи билан боғлиқлиги  далилланган;

ундашни ифодаловчи прескрептив, реквестив, суггестив турларнинг  қўлланилишидаги ўхшашлик қиёсланаётган тилларда феълнинг буйруқ майли шаклларида, ундаш семаларига эга махсус сўзлар ёрдамида ҳамда от, равиш ва ундов сўзларнинг ундашни ифодалаб келишида мужассамлашганлиги бадиий матнлар мисолида  асосланган;

француз, ўзбек ва рус тилларида нутқ соҳибларининг муомала-маданияти ва одоб-ахлоқини акс эттирувчи хушмуомалалик семалари ҳамда нутқий этикет бирликлари ундаш жараёнининг асосий омили эканлиги изоҳланган;

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Француз, ўзбек ва рус тилларида ундаш категориясининг миллий‑маданий хусусиятларини аниқлашда ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:

чет тилини эгаллашнинг компетенциялари асосида ундаш категориясининг миллий-маданий хусусиятлари филология йўналишида таҳсил олаётган талабалар учун мўлжалланган дарслик мазмунига сингдирилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 27 ноябрдаги ФТА-02-11/1192-сон маълумотномаси). Жорий этилган материаллар француз, ўзбек ва рус тилларида ундаш категориясининг миллий ўзига хосликларини очиб беришга хизмат қилган.

таълим муассасаларида чет тилларини ўрганиш жараёнида француз ва рус маданиятига хос ундаш категориясининг қатъийлиги ва мажбурийлиги феълнинг инфинитив шакли билан бўрттирилиши, ўзбек тилида андиша, ҳурмат, хушмуомалалик каби қадриятларни акс эттирувчи ва ундашни юмшатувчи феъл майллари қўлланилишининг хусусиятларини очиб беришга доир хулосалар Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 8 майдаги 124-сон «Узлуксиз таълим тизимининг чет тиллар бўйича Давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарорининг 1-иловаси билан тасдиқланган меъёрий ҳужжатларни тайёрлашда фойдаланилди (Халқ таълими вазирлиги Республика таълим марказининг 2017 йил 19 декабрдаги 01/11-01/07-1838-сон маълумотномаси). Таклиф этилган материаллар ундашни ифодаловчи тил бирликларининг миллий маданиятни характерловчи “андиша”, “ҳурмат”, “хушмуомалалик” каби қадриятлар асосида француз, ўзбек ва рус маданиятида қўлланилиш хусусиятларини очиб беришга хизмат қилган.

турли тизимли тилларни ўқитишнинг замонавий технологияларини кенг тарғиб этиш мақсадида Ўзбекистон миллий телеродиокомпаниясининг «Yoshlar» телерадиоканали акциядорлик жамияти қошидаги «Bolajon» телеканалининг «Қувноқ алифбо», «Китоблар мамлакатида» номли телекўрсатув эшиттиришларида тадқиқот асосида ишлаб чиқилган усуллардан фойдаланилмоқда (Ўзбекистон миллий телеродиокомпанияси «Yoshlar» телерадиоканалининг 2017 йил 16 ноябрдаги 14-35-452-сон маълумотномаси). Диссертацияда келтирилган буйруқ, рухсат, тақиқ, илтимос, ўтинч, огоҳлантириш семаларининг ўзбек ва рус тилида ифодаланиши ҳамда уларнинг муқобилларини топиш, ўзаро ўхшаш-ноўхшаш томонларини инобатга олиш зарурлиги кўрсатиб берилган.