Алланазаров Олимжон Яхшибоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Полиз қўнғизи (Epilachna ChrysomelinaFabr.)нинг биоэкологик хусусиятларини ўрганиш ва унга қарши кураш чораларини такомиллаштириш”, 06.01.09 – Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B.2022.4.PhD/Qx1029.
Илмий раҳбар: Хайтмуратов Арслонбек Файзуллаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий–тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Хўжаев Шомил Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Юсупов Рысназар Оразбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Республикамизнинг жанубий худуди Сурхондарё вилояти шароитида полиз қўнғизининг биоэкологик хусусиятлари, тарқалиши, зарарлилик даражасини аниқлаш ва уларга қарши уйғунлашган кураш чораларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Сурхондарё вилояти агробиоценозидаянги хўжалик юритиш шароитида полиз қўнғизининг биоэкологияси, ривожланиши, тарқалиши ва зарари баҳоланган;
турли ўсув даврларида полиз қўнғизи қовунда 42,5-53,8%, тарвузда 18,7-28,5% зарар келтириши аниқланган;
илк бор Сурхондарё вилояти полиз агробиоценозида энтомофагларнинг 5 та туркум, 9 та оилага мансуб 27 турдаги табиий кушандалари аниқланган;
илк бор полиз агробиоценозида полиз қўнғизига қарши энтомопатоген нематодалар қўлланилиб 56,8% , Helitec, SC, Wipeout -15j, Crop-Guarg, 36% эм.к., Биослип БВ, Биослип БТ, Престиж биопрепаратларини ишлатиш натижасида 76,1 % гача биологик самарадорлиги аниқланган;
полиз агробиоценозида полиз қўнғизининг миқдорини бошқаришда янги, истиқболли инсектицидлардан Далате плюс 10%, эм.к., Энтолучо 20%, эм.к., Моспилан 20%, н.кук., Децис 2,5%, эм.к. препаратларининг 92,0-97,5% гача биологик самарадорлиги аниқланиб, қўллаш муддат ва меъёрлари белгиланган;
полиз агробиоценозида полиз қўнғизига қарши кураш чораларининг хўжалик ва иқтисодий самарадорлиги ўрганилиб, сарфланган ҳар бир сўмнинг7,8-21,6 мартагача оқланиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Полиз экилган майдонларда полиз қўнғизининг биоэкологик хусусиятларини ўрганиш ва унга қарши кураш чораларини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
полиз экинларини полиз қўнғизидан уйғунлашган усулда ҳимоя қилишга доир тавсиянома тасдиқланган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12 июлдаги 05/06-04/300-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома бугунги кунда Сурхондарё вилоятида ўқув ва илмий ишлаб чиқариш жараёнида ҳамда агрокластерлар ва фермер хўжаликлари учун илмий-усулбий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
Сурхондарё вилояти шароитида полиз экинлари агробиоценозида полиз қўнғизининг миқдорини бошқаришда энтомопатоген нематодалар, биопрепаратлар ва самарали инсектицидларни қўллаш усули Ангор туманидаги “Ангор сабзавотчилик ва полизчилик элита уруғчилик“ маьсулияти чекланган жамияти хўжалигининг 2,0 гектар майдонига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12 июлдаги 05/06-04/300-сон маълумотномаси). Натижада, юқори даражада биологик ва иқтисодий самара олинган;
полиз қўнғизига қарши курашиш бўйича биологик препаратларнинг сарф меъёрлари таклиф этилган ва Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалиги бошқармасида ҳамдаЎсимликлар карантини ва ҳимояси ИТИ Сурхондарё минтақавий филиали тажриба даласидаги 1,0 гектар майдонга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12 июлдаги 05/06-04/300-сон маълумотномаси). Натижада Сурхондарё вилоятининг Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий-тадқиқот институти Сурхондарё минтақавий филиали, Ангор ҳамда Бандихон туманларидаги полиз экинларини биологик препаратлардан Heltec,Sc (Helicoverpa armigera NPV 8% 1 литрда 5*1012 polihera)– 0,33л/га сарф меъёрларида қўлланилганда 72,1-60,2%, Престиж 3,0 л/га сарф меъёрларида қўлланилганда 70,1-75,3%, Биослип БВ (Beauveria bassiana OPB-09) 3,0 л/га биологик самарадорлик 64,3-66,2%, Биослип БТ (Bacillus thuringiensis) препаратини 1,5 кг/га ишлатилганда эса 73,4-76,1%, энтомопатоген немотода (Steinernema carpocapsae S2) 100 млн дона/га сарф меъёрларда қўлланилганда 44,0-56,8%га тенг биологик самарадорликка эришилган;
полиз қўнғизига қарши курашиш бўйича кимёвий препаратларни қўллаш муддати ва сарф меъёрлари таклиф этилиб Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалиги бошқармасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12 июлдаги 05/06-04/300-сон маълумотномаси). Натижада Сурхондарё вилоятининг Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий-тадқиқот институтининг Сурхондарё минтақавий филиали, Ангор ҳамда Бандихон туманларидаги полиз экинларини кимёвий препаратлардан: Децис 2,5% эм.к. (дельтаметрин) (0,1-0,15-0175 л/га) қўлланилганда – 88,0-89,3-96,1%, Моспилан 20%, н.кук. (ацетамиприд) (0,015-02-0,025 л/га) – 90,6-91,3-97,5%, Далате плюс, 10% эм.к (лямбдацигалотрин) (0,05-0,06 л/га) – 80,7-92,0%, Энтолучо, 20% эм.к. (имидаклоприд) (0,06-0,07 л/га) – 89,1-95,0% самарадорликга эришилган;
полиз қўнғизига қарши курашиш ишлари Сурхондарё вилояти Бандихон туманидаги “Пахтакор чинори 777” фермер хўжалигининг 1,5 гектар, Сурхондарё вилоятида жами 4,5 гектар полиз майдонларида амалиётда жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12 июлдаги 05/06-04/300-сон маълумотномаси). Натижада, полиз қўнғизига қарши биологик усулда курашилганда ўртача 17,1-18,8 ц/га дан, кимёвий усулда курашилганда эса ўртача 30,3 ц/га дан қўшимча ҳосил олишга эришилган. Бунинг натижасида ҳимоя қилиш эвазига гектаридан  7 581 900 + 14 480 000 сўмга тенг иқтисодий самарадорликка эришилиб, ҳимоя қилиш учун сарфланган ҳар бир сўм 7,8-21,6 марта ўзини оқлаган.