Муминова Гавхар Эсановнанинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда совет даврида соғлиқни сақлаш тизими тарихи (1917-1991 йиллар)», 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/Tar14.

Илмий маслаҳатчи: Ражабов Қаҳрамон Кенжаевич, тарих фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институти. DSc.06.01.2018.Tar.56.01.

Расмий оппонентлар: Маҳкамова Нодира Рахмановна, тарих фанлари доктори;  Эргашева Юлдуз Алимовна, тарих фанлари доктори, профессор; Юлдашев Рустам Шавкатович, тиббиёт фанлари  доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.    

II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда совет даври соғлиқни сақлаш тизимининг турли йўналишларида амалга оширилган тадбирлар ва уларнинг моҳиятини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 

халқ табобатига эскилик “сарқити” сифатида қаралиб, динга қарши кураш баҳонасида уларга нисбатан қилинган таъқибларга қарамасдан аҳоли табиблар, синиқчиларга ишонган ва шифо топганликлари учун уларга доимий мурожаат қилиб келганлиги оғзаки тарих (Oral history) усули орқали аниқланган;

иккинчи жаҳон уруши йилларида темир йўл яқинига госпиталларнинг дислокация қилиниши, таълим ва маданий-маърифий  муассаса биноларининг уларга бўшатиб берилиши, уларни меҳнат жамоалари оталиққа олиши ҳамда Ўзбекистоннинг “умумиттифоқ госпитали”га айлантирилиши, Россия, Украина ва Белоруссиядан эвакуация қилинган етук малакали тиббиёт ходимларининг мутахассислар тайёрлаш ва илмий мактабларни шакллантиришдаги ўрни очиб берилган;

урушдан кейинги йилларда ижтимоий касалликларнинг тарқалишига Ўзбекистонга госпитализация ва диспансеризация имкониятининг чекланганлиги, иқтисодий қийинчилик ва аҳоли маиший турмуш шароитининг ёмонлашувининг асосий сабаб бўлганлиги  аниқланган;

“кўп фарзандлилик” сиёсати тарғиботи, “интергенетик” интервалнинг қисқалиги оналар ва болалар  касалланиши  ҳамда ўлими динамикасининг ўсиб боришига асос бўлганлиги ва бу борада Ўзбекистон собиқ иттифоқда  юқори ўринда турганлиги далтлланган;

1917-1991 йилларда тиббий кадрлар тайёрлаш муассасалари фаолият механизми ва малакали кадрлар сонининг ўсиши, россиялик  мутахассисларнинг тиббиёт институтлари фаолиятини йўлга қўйишдаги жонбозлиги ва тиббиёт соҳасидаги илк маҳаллий мутахассислар аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбекистонда совет даври соғлиқни сақлаш тарихи бўйичаишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:

ижтимоий ва юқумли касалликларнинг тарқалишига таъсир этган омиллар, экология ва унинг инсон саломатлигига таъсири, экологик вазиятнинг бузилиши натижасида турли юқумли ва ижтимоий касалликларнинг тарқалиши, болалар ўлимига оид статистика ва диаграммалар каби натижаларидан Қарши давлат университетида бажарилган ОТ-Ф8-002 рақамли “Ҳозирги замон цивилизациясининг инсон ижтимоий қиёфасига таъсири” номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 21 сентябрдаги ФТА-0211/700-сон маълумотномаси). Бу соғлом авлод тарбияси ва соғлом турмуш тарзини шакллантириш ҳамда оналик ва болалик, тиббий саводхонлик, тиббий таълимни мустаҳкамлаш ишига хизмат қилган;

атроф-муҳит ҳавосининг инсон саломатлигига таъсири, маданий ҳаётдаги ўзгаришларнинг аҳоли саломатлигини муҳофаза қилиш ишига таъсири, “оммавий маданият” ва соғлиқни сақлаш каби масалалар таърифида ҳамда тиббий таълим тизими ислоҳотларининг ўзига хос томонларини аниқлашга доир натижаларидан Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институтида бажарилган ОТ-Ф8-211 рақамли “ХХ аср Ўзбекистон маданияти тарихи” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланиган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 11 октябрдаги  ФТА-02-11/841-сон маълумотномаси). Бу Ўзбекистонда мустақиллик йилларида соғлом турмуш тарзини шакллантиришда маданият ҳал қилувчи устувор йўналишлардан бири эканлигини асослаб беришга хизмат қилган.

оналар ва болалар саломатлигини муҳофаза қилиш ишининг ҳудудлар бўйича қиёсий таҳлили, улар ўртасида касалланиш ва ўлимининг ортиб бориш динамикаси, юқумли ва ижтимоий касалликларнинг тарқалиши билан боғлиқ омиллар каби натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг Қашқадарё вилоят телевидениеси орқали намойиш этилган “Соғлом бола юрт келажаги” мавзусидаги кўрсатув сценарийсини, “Воҳа” радиосининг “Соғлом турмуш тарзи”, “Юқумли касалликларнинг тарқалиш омиллари” каби эшиттиришларни тайёрлашда фойдаланилган. (“Қашқадарё” телерадиокомпаниясининг 2017 йил 26 сентябрь 0223/45-сон маълумотномаси). Бу Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш соҳаси ислоҳотларининг мазмун-моҳияти, бугунги кунда оналар ва болалар саломатлигини сақлаш, хусусан, оналар ва болалар ўлимини камайтиришнинг аҳамиятини, юқумли касалликлар профилактикаси, санитария маорифи масалаларини аҳолига тўғри ва холис етказишга хизмат қилган;

тиббиёт кадрлари тайёрлаш тажрибаси, тиббиёт илмий мактаблари вакиллари фаолияти каби натижаларидан Қашқадарё вилояти ўлкани ўрганиш музейи экспозицияларининг “Қашқадарё тиббиёти фидойилари”, “Қарши тиббиёт билим юрти тарихи” мавзуидаги бўлимларини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2017 йил 8 ноябрь 01-11-10-5569-сон маълумотномаси). Бу мустақиллик шароитида Ўзбекистонда “Соғлом она-соғлом бола” дастурини амалга ошириш, Ўзбекистонда мустақиллик йилларида соғлом турмуш тарзини шакллантириш ва жамият ривожида тиббий кадрларнинг ролини кўрсатишга хизмат қилган.