Алиев Ҳамидулло Расуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда моляр тишлар йўқотилиши оқибатида келиб чиқадиган деформацияларни даволаш ва профилактикасини такомиллаштириш», 14.00.21 – Стоматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Tib2131.
Илмий раҳбар: Саидов Акбар Аҳадович, тиббиёт фанлари доктори (DSc).
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Абдувакилов Жахонгир Убайдуллаевич тиббиёт фанлари доктори; Abubekir Eltas, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Туркия).
Етакчи ташкилот: Қозоғистон миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
болаларда моляр тишлар йўқотилиши оқибатида келиб чиқадиган деформацияларни эрта аниқлаш ва бола ёшига қараб даволаш-профилактикасини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болаларда моляр тишлар эрта йўқотилиши сабабли келиб чикадиган тиш-жағ тизими деформацияларнинг тури аниқланган;
болаларда моляр тишлар йўқотилиши оқибатида келиб чиқадиган деформациялар олдини олишга қаратилган қисқа ва узоқ муддатли кузатишлар давомида бола ёшига қараб профилактика чоралари такомиллаштирилган;
моляр тишларни йўқотиш оқибатида келиб чиқган тиш-жағ тизими деформациялари бўлган болаларни комплекс даволашда алмашинув тишлов даврида - 10-13 ёшда - окклюзион сатҳни нормаллаштириш учун каппалар ва брекетлардан фойдаланиш, доимий тишлов даврида - 14-18 ёшда окклюзион сатҳни нормаллаштириш учун каппалар ва брекетлардан фойдаланиш тиш-жағ деформацияларини оғир ҳолатларга ўтишини олдини олишда юқори самара берганлиги исботланган;
моляр тишларни йўқотиш оқибатида келиб чиқган тиш-жағ тизими деформациялари бўлган болаларда тиш қаторлари ва окклюзион сатҳдаги ўзгаришларни олдини олиш учун Ацетал микро протезларни куллаш таклиф килинган ва уларнинг оддий пластмассали протезларга нисбатан 97,4 % холларда самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 22 июлдаги 04/08- сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: болаларда моляр тишлар эрта йўқотилиши сабабли келиб чикадиган тиш-жағ тизими деформацияларнинг тури аниқланган. 14-18 ёшли болалар орасида биринчи моляр тишларни йўқотиш 41,5 %ни, ҳамда шу ёшда 10,7 % да биринчи ва иккинчи моляр тишларни йўқотилиши аниқланган. Кечки алмашинув давридаги текширилган болаларнинг 16,9 % да биринчи моляр тишларни йўқотили аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврида тиш қатори деформацияларининг кўп учрайдиган турлари аниқланган. Хавф омилларини аниқланиб, ўз вақтида бирламчи профилактика тадбирларининг режалаштирилиши ҳамда амалга оширилиши аномалияларни оғир ҳолатга ўтиши олди олинган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилояти Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (01.04.2024 й.; № 104); Самарқанд вилояти ихтисослаштирилган болалар стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (29.12.2022й.; № 60-К) ҳамда Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (05.06.2024 й; № 2288-7-107-ТВ/2024) билан амалиётига жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврида тиш қатори деформацияларини эрта ташхислашга имкон берган. Болалар стоматологик саломатлиги клиник ва тиббий-ижтимоий жиҳатларини қиёсий ўрганиш ўз вақтида бирламчи профилактика тадбирларини режалаштириш ва амалга ошириш орқали профилактикани самарали бўлишига эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: алмашинув ва доимий тишлов даврида болалар стоматологик саломатлиги тиббий-ижтимоий жиҳатларини қиёсий ўрганиш натижалари стоматологик хизматни ташкил этишда, ўз вақтида бирламчи профилактика тадбирларини режалаштирилиши ва амалга оширилиши орқали сарфланадиган харажатларни 1 нафар бемор хисобога бюджет маблағларини 250000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 160000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради;
иккинчи илмий янгилик: болаларда моляр тишлар йўқотилиши оқибатида келиб чиқадиган деформациялар олдини олишга қаратилган қисқа ва узоқ муддатли кузатишлар давомида бола ёшига қараб профилактика чоралари такомиллаштирилган. Ўтказилган олд проексиядаги телерентгенография таҳлили беморларда юз ассиметрия ҳолатини эрта аниқлаш имкониятини берган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тадқиқот натижаларининг назарий ва амалий тиббиётга тадбиқ этилиши болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврида тиш қаторлари деформацияларини аниқлашда ушбу текшириш усулларини қўллаш ташхислаш самарадорлигини оширишга хизмат қилган. Олд проексиядаги телерентгенография диагностик мезон сифатида тавсия этилганлиги билан изоҳланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилояти Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (01.04.2024 й.; № 104); Самарқанд вилояти ихтисослаштирилган болалар стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (29.12.2022й.; № 60-К) ҳамда Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (05.06.2024 й; № 2288-7-107-ТВ/2024) билан амалиётига жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: ортопантомограмма ва телерентгенография таҳлили болалардаги тиш қатори деформациялар шаклланиши ва ривожланишининг диагностик мезони сифатида тавсия этилганлиги ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган асоратлар олдини олиш имконини берган, бу ўз навбатида профилактика чора тадбирлари тиббий-ижтимоий самарадорлигини ошириш эвазига болалар стоматологик саламатлиги яхшилашга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ортопантомограмма ва телерентгенография таҳлили болалардаги тиш қатори деформациялар шаклланиши ва ривожланишининг диагностик мезони сифатида тавсия этилганлиги беморларнинг поликлиникада бошқа текширувларга қатнамаслиги ҳисобига 1 нафар бемор хисобога бюджет маблағларини 230000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 170000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: моляр тишларни йўқотиш оқибатида келиб чиқган тиш-жағ тизими деформациялари бўлган болаларни комплекс даволашда алмашинув тишлов даврида - 10-13 ёшда - окклюзион сатҳни нормаллаштириш учун каппалар ва брекетлардан фойдаланиш, доимий тишлов даврида - 14-18 ёшда окклюзион сатҳни нормаллаштириш учун каппалар ва брекетлардан фойдаланиш тиш-жағ деформацияларини оғир ҳолатларга ўтишини олдини олишда юқори самара берганлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тиш қаторлари деформацияларига олиб келувчи омилларни эрта аниқлаб касалликни олдини олиш имкони яратилган. Тиш қаторлари деформацияларини эрта ташхислаш беморни тўлиқ даволаш ва асоратлардан сақланиш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилояти Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (01.04.2024 й.; № 104); Самарқанд вилояти ихтисослаштирилган болалар стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (29.12.2022й.; № 60-К) ҳамда Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (05.06.2024 й; № 2288-7-107-ТВ/2024) билан амалиётига жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: болаларда моляр тишлар йўқотилиши оқибатида келиб чиқадиган тиш қаторлари деформациялар олдини олишга қаратилган қисқа ва узоқ муддатли кузатишлар давомида етарли самарадан иборат бўлган алгоритм ишлаб чиқилган, бу алгоритмда илк бор бола ёшига қараб профилактика чоралари ишлаб чиқилган. Болаларда моляр тишлар йўқотилишида ацетал микро протезларни қўллашнинг ижобий самараси исботланган ва амалий соғлиқни сақлаш тизимидаги стоматологларга беморларни профилактика натижаларни яхшилаш учун мақсадли ёндашув имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда тиш қаторлари деформацияларини эрта аниқлаш, текширувни такомиллаштириш, ортодонтик давони ўз вақтида олиб бориш, келажакда қиммат даволанишни тежашга имкон берган. Болаларда деформацияларни олдини олишдаги профилактика мақсадида қўлланган ацетал микро протезлар учун 1 нафар бемор хисобога бюджет маблағларини 100000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 160000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: моляр тишларни йўқотиш оқибатида келиб чиқган тиш-жағ тизими деформациялари бўлган болаларда тиш қаторлари ва окклюзион сатҳдаги ўзгаришларни олдини олиш учун Ацетал микро протезларни куллаш таклиф килинган ва уларнинг оддий пластмассали протезларга нисбатан 97,4 % холларда самарадорлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврида доимий моляр тишларни олиниши натижасида тиш қаторлари деформациялари келиб чиқиши оқибатидаги гингивитларни даволашда Гингинорм препаратини қўланилиши пародонт касалликлари профилактика усулларини такомиллаштирилган, пародонтит касаллиги олди олинган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилояти Вобкент туман тиббиёт бирлашмаси стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (01.04.2024 й.; № 104); Самарқанд вилояти ихтисослаштирилган болалар стоматология поликлиникаси бўйича буйруқ (29.12.2022й.; № 60-К) ҳамда Самарқанд шахар тиббиёт бирлашмаси бўйича буйруқ (05.06.2024 й; № 2288-7-107-ТВ/2024) билан амалиётига жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврида тиш қаторлари деформациялари оқибатида келиб чиқган гингивитларни Гингинорм препаратини қўллаш ижобий самарадорлигига эришиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда алмашинув ва доимий тишлов даврларида тиш қаторлари деформациялари оқибатида келиб чиқган гингивитларни Гингинорм препаратини қўллаш ижобий самарадорлиги кўрсатилиб, унинг стоматология амалиётида қўлланилиши ўтказилган профилактика натижаларни яхшилашга имкон бериб, бир нафар бемор хисобога бюджет маблағларини 350 000 сўмга, бюджетдан ташқари маблағларни 170000 сўмга иқтисод қилиш имконини беради.