Валихонова Гулнорахон Комилжоновнанинг

фалсафа доктори (PhD)диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Фарғона водийси уйғурларида анъанавий ва замонавий этномаданий жараёнлар”, 07.00.07–Этнография, этнология ва антропология (тарих фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2017.3.PhD/Tar214.

Илмий раҳбар: Абдуллаев Улуғбек Сайданович, тарих фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти, DSc.06.01.2018. Tar.56.01.

Расмий оппонентлар: Дониёров Алишер Худойбердиевич, тарих фанлари доктори, профессор; Азимова Нодира Хайитбаевна, тарих фанлари номзоди.

Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: тарихий-этнографик материаллар асосида XIX аср ўрталари ва XX асрда Фарғона водийси уйғурларининг анъанавий ҳамда замонавий этномаданий жараёнлардаги иштирокини этнологик жиҳатдан ёртиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 

уйғурларнинг Фарғона водийсига “оммавий миграция”си ва интеграция тўрт босқич (1840–60 йиллардаги бу босқич тўлқинига ички зиддиятлар; 1864–78 йилларда ўлкадаги сиёсий воқеалар; 1881–1920 йиллардаги йирик кўчишга сиёсий бошқарувнинг ўзгариши; 1955–1962 йилларида икки давлат ўртасидаги сиёсий келишув)да бўлганлиги ҳамда уларнинг Фарғона водийси бўйлаб жойлашувида ижтимоий аҳвол, касб-кор, қон-қардошлик хусусиятлари устувор аҳамиятга эга бўлганлиги асослаб берилган;

Фарғона водийсида фарзанд туғилиши билан боғлиқ – беш оқшом, чивиқ, инициацион характердаги – йигит оши, етти кеча, ип чой, диний характердаги – сўпилиқ чой, туз қуйди каби маросимларда уйғурларга хос этник хусусиятлар акс эттиши аниқланган;

уйғурларнинг этник ўзига хослиги (identity), моддий ва маънавий маданиятидаги трансформациялар ХХ асрда минтақада юз берган сиёсий, иқтисодий ва маданий жараёнлар таъсирида бўлганлиги исботланган;

Фарғона водийси шевалари (Наманган шаҳри, Уйчи тумани)нинг тарихий шаклланишида “умлаут” ҳодисасига асос бўлганлиги ва водий шаҳарлари (Ўш, Андижон, Марғилон) аҳолиси шеваси (лаҳжаси)да ҳар икки тилда учрамайдиган янги атамалар пайдо бўлганлиги, уйғур тилининг “Фарғона шеваси” эса мустақил диалект сифатида Марказий Осиё уйғурлари шевасидан қисман фарқланиши этнолингвистик ва этносоциологик материаллар ёрдамида далилланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Фарғона водийси уйғурларида анъанавий ва замонавий этномаданий жараёнларюзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:

Фарғона водийси уйғурларига оид этнографик материллар ва тадқиқотда баён қилинган илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг этник сиёсат ва миллатлараро концепциясини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг 2018 йил 2 майдаги 01-09-687-сон маълумотномаси). Ушбу илмий натижаларнинг жорий этилиши қардош мамлакатлар билан ўзаро алоқаларда халқ дипломатиясидан кенг фойдаланиш ва глобаллашув даврида диаспоралар этномаданиятини кенг тарғиб этишга имкон бераган;

Ўзбекистонда яшовчи турли халқлар ва диаспоралар маданияти ҳамда уларнинг умумўзбек маданияти билан ўзаро уйғунлашувига оид илмий хулосалардан Республика “Маънавият ва маърифат” марказининг илмий тадқиқот ишларида фойдаланилган (Республика “Маънавият ва маърифат” марказининг 2018 йил 11 майдаги 01/02-617-18 - сон маълумотномаси). Татбиқ этилган натижалар Ўзбекистонда яшовчи турли халқлар ва диаспораларга хос тарихий қадриятлар, урф-одатлар ва миллий тарбия анъаналарини асраб-авайлаш, кенг аҳоли қатламларига тарғиб қилишга ҳамда ёшлар ўртасида динлараро бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ва ўзаро меҳр-оқибат муҳитининг шаклланишига асос бўлиб хизмат қилган.