Abdullaeva Marg‘uba Tolibjonovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Karbamid va nitrat ammoniy asosida tarkibida fiziologik faol modda saqlagan suyuq azotli o‘g‘it olish», 02.00.13–Noorganik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologiyasi (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.4.PhD/T636.
Ilmiy rahbar: Isabaev Zikrilla, kimyo fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasalar nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti, Toshkent kimyo-texnologiya instituti, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.
Rasmiy opponentlar: Mirzaqulov Xolto‘ra Chorievich, texnika fanlari doktori, professor; Tadjiev Sayfitdin Muxitdinovich, texnika fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Namangan muhandislik-texnologiya instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatiga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: karbamid va nitrat ammoniy asosida tarkibida fiziologik faol modda saqlagan suyuq azotli o‘g‘itlar olishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
sirka, chumoli kislotalari, metil`atsetat, monoetanolamin ishtirokidagi suvli sistemalarda komponentlarning o‘zaro ta’sirlashuvini asoslovchi «tarkib-xossa» diagrammalari yaratilgan;
to‘rtta yangi SN3COOH·NH2C2H4OH, 2SN3COOH·NH2C2H4OH, NCOOH·NH2C2H4OH, 2NCOOH·NH2C2H4OH tarkibli birikmalarning hosil bo‘lishi aniqlangan;
yangi uch turdagi fiziologik faol moddalar ishlab chiqarish texnologiyasi yaratilgan;
nitrat ammoniy, karbamid, sirka, chumoli kislotalarining monoetanolammoniyli tuzlari va N-atsetiletanolamin ishtirokidagi murakkab suvli sistemalarning eruvchanligini, komponentlarning o‘zaro ta’sirlashuvini, asoslovchi «tarkib-xossa», politermik eruvchanlik diagrammalari yaratilgan;
uchta yangi CO(NH2)2∙SN3COOH·NH2C2H4OH, CO(NH2)2∙NCOOH·NH2C2H4OH, CO(NH2)2∙2NCOOH· NH2C2H4OH birikmalar sintez qilingan;
sirka kislotasi, uni ishlab chiqarish chiqindisi, monoetanolamin ishtirokida olingan fiziologik faol moddalar va KAS suyuq o‘g‘iti asosida fiziologik faolikka ega bo‘lgan suyuq azotli o‘g‘it olish texnologiyalari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Karbamid va nitrat ammoniy asosida tarkibida fiziologik faol modda saqlagan suyuq azotli o‘g‘itlar olish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
kompleks ta’sir ko‘rsatuvchi suyuq o‘g‘itlar olish texnologiyasi «Maksam-Chirchiq» AJda amaliyotga qo‘llash uchun istiqbolli ishlanmalar ro‘yxatiga kiritilgan («O‘zkimyosanoat» AJning 2018 yil 24 iyuldagi 01/3-3091/P-son ma’lumotnomasi). Natijada yangi o‘g‘itlar bug‘doy maydonlarida qo‘llanilganda hosildorlikni 3,0 s/ga oshirish imkonini bergan;
sintez qilib olingan yangi o‘g‘itlar g‘o‘za o‘simligida Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti hamda Toshkent viloyati fermer xo‘jaligi paxta, bo‘g‘doy dala maydonlarida joriy etilgan (Qishloq va suv ho‘jaligi vazirligining 2018 yil 10 maydagi 02/023-31-son ma’lumotnomasi). Natijada ushbu preparatlar o‘rta tolali g‘o‘za navlariga qo‘llanilganda o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi jadallashib, hosildorlikni 1,1÷2,5 s/ga oshirish imkonini bergan;
tarkibida fiziologik faol modda saqlagan suyuq azotli o‘g‘itlarni bug‘doy va g‘o‘zaga qo‘llanilgandagi agrokimyoviy sinov natijalardan FA-A12-142 raqamli «Samarali stimulyator zararsiz o‘simliklarni himoya qilish vositalarini olishning resurs tejamkor texnologiyalarini ishlab chiqish va ularni sinash» va FA-A7-T133 raqamli «Bentonit bilan modifikatsiya qilingan azot va fosforli mineral o‘g‘itlarni qo‘llashning resurs tejamkor texnologiyasini ishlab chiqish» loyihalarida preparatlarning nazoratga nisbatan qiyosiy tahlil qilishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2018 yil 21 maydagi 4/1255-1307-son ma’lumotnomasi). Natijada yangi tarkibli azotli o‘g‘itlar bilan o‘simlik oziqlantirilganda tuproqdagi azotni barchasini tez va to‘liq o‘zlashtirish imkonini bergan.
