Рахматова Нодира Рахимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Интродукция қилинган айрим доимий яшил буталарнинг вегетатив кўпайтириш биологияси», 03.00.05–Ботаника (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/B155.
Илмий раҳбар: [Штонда Нина Ивановна], биология фанлари номзоди.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ботаника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ботаника институти, Ўзбекистон Миллий университети, Dsc.27.06.2017.B.39.01.
Расмий оппонентлар: Тухтаев Бобоқул Ерқулович, биология фанлари доктори, профессор; Бойсунов Бобур Хидирович, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: интродукция қилинган айрим доимий яшил буталарнинг вегетатив кўпайтириш биологиясини асослаш ва кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш учун тезкор кўпайтиришнинг самарали бўлган усулларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент Ботаника боғи шароитида интродукция қилинган доимий яшил манзарали Ligustrum, Pyracantha, Laurocerasus, Berberis ва Buxus туркуми 9 та турлари ва 1 та шаклининг ўсиш динамикасини иқлим шароитларига боғлиқ ҳолда оналик турларда кеч бошлаб эрта тугаши, қаламчадан кўпайтирилган турларда эрта бошлаб кеч тугаши аниқланган;
оналик ва қаламчалардан кўпайтирилган кўчатларда об-ҳавонинг қуруқ-иссиқ, нам ёки қаттиқ совуқнинг узоқ давомий келишига қараб, Ligustrum, Pyracantha, Laurocerasus, Berberis ва Buxus туркуми турлари фенологик фазаларидаги ўзгаришлар аниқланган;
турларнинг ризогенезлик қобилиятини новдаларнинг ёшига ва новданинг турли қисмларидан олинган қаламчаларнинг узунлиги ҳамда уларнинг оптимал экиш муддатига боғлиқ эканлиги асосланган;
турларни илдиз олдириш учун ёғочлашган ва яшил новда қаламчаларини тайёрлаш ва экишнинг мақбул муддатлари, илдиз олдириш ва кўчатларини етиштиришда стимуляторларни меъёри ва таъсир этиш вақтлари ҳамда субстрат нисбатлари исботланган;
кўкаламзорлаштириш ишларида кенг фойдаланиш учун Ligustrum, Pyracantha, Laurocerasus, Berberis ва Buxus туркуми турларининг иссиққа, совуққа ва сувсизликка чидамлилиги асосланган ҳамда манзаралилик даражаси баҳоланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Интродукция қилинган айрим доимий яшил буталарнинг вегетатив кўпайтириш биологияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
доим яшил буталарнинг яшил қаламчаларидан тезкор кўпайтиришнинг қулай усуллари ва муддатлари бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Қарақалпоғистон Республикаси Ботаника боғида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 19 октябрдаги 03-01/12-5085-сон маълумотномаси). Натижада 5,0 га майдонда доим яшил буталарнинг Ligustrum, Pyracantha, Laurocerasus, Berberis ва Buxus туркуми турларидан иборат интенсив боғ яратиш имконини берган;
етти хил биостимулятор ва препаратлар таъсирида домий яшил бута қаламчаларининг ризогенезлик қобилиятини ошириш бўйича натижалар Қашқадарё вилояти «Кўкаламзорлаштириш» корхонаси фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2017 йил 10 ноябрдаги 05/18-2722-сон маълумотномаси). Натижада янги ассортиментдаги доим яшил буталарни вегетатив кўпайтиришда оптимал биостимулятор ва препаратларни танлаш ҳамда кўкаламзорлаштиришнинг самарадорлигини ошириш имконини берган;
истиқболли 8 тур доим яшил буталарнинг кескин континентал иқлим шароитларида кўкаламзорлаштириш учун ишлаб чиқилган тавсиялар Тошкент шаҳар ободонлаштириш бош бошқармаси фаолиятига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси автомобиль йўллари давлат қўмитасининг 2018 йил 29 мартидаги 123/ХМ-сон маълумотномаси). Натижада қатнов йўл ёқаларини кўкаламзорлаштириш учун мос ўсимлик турларини танлаш ҳамда ободонлаштириш фаолиятини такомиллаштириш имконини берган.
