Бўранова Муҳайё Ораловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон жануби шароитида Lipskya insignis (Lipsky) Nevskiнинг биоэкологик хусусиятлари», 03.00.05 – Ботаника (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.2.PhD/B184.
Илмий раҳбар: Юлдашев Акрамжон Султанмурадович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ботаника институти, Ўзбекистон Миллий университети, Dsc.27.06.2017.B.39.01.
Расмий оппонентлар: Қаршибоев Хазратқул Қиличевич, биология фанлари доктори, профессор; Рахимова Нодира Комилжоновна, биология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: камёб ва эндем тур бўлганLipskya insignis (Lipsky) Nevskiнинг биоэкологик хусусиятларини асослаш ва сақлаб қолиш чораларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Lipskya insignis ценопопуляциялари жойлашган оптимал ҳудудлар ва унинг ўсимлик жамоаларидаги тарқалиш хусусиятлари аниқланган;
L. insignis нинг суткалик гуллаш динамикаси аниқланган ва турли экологик шароитларда ўсимлик фенологик фазаларининг ҳаво ҳарорати, ёғингарчиликлар миқдори ва муддатларига кўра алмашиниши очиб берилган;
турнинг 4 та даврдан иборат онтогенези асосланган ва L. insignis нинг поликарп ўсимлик эканлиги исботланган;
турли экологик шароитларда тур ценопопуляцияларининг горизонтал (контагиоз, тасодифий, бир текис) ва вертикал (2-4 яруслилик) фазовий структуралари очиб берилган;
тур демографик структурасида генератив ва виргинил индивидлар кўп учраши, ценопопуляцияларнинг бир чўққили нормал базавий спектрга эгалиги аниқланган;
турнинг ноқулай муҳит шароитларида қўллайдиган онтогенетик тактика ва стратегиясига кўра L. insignis стресс-толерант ўсимлик экани исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
L. insignis нинг ценопопуляциялари ва биоэкологик хусусиятларини тадқиқ қилишда олинган натижалар асосида:
L. insignis нинг ценопопуляциялари ва уларнинг виталитет ҳолатлари асосида ишлаб чиқилган харита Қашқадарё вилоятининг Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси амалий фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2018 йил 25 августдаги 03-01/12-3672-сон маълумотномаси). Натижада L. insignis 9 та ценопопуляцияларининг муҳофазага муҳтож ҳудудларини аниқлаш ва уларни муҳофаза қилиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш имконини берган;
L. insignis ни ўрмон хўжаликлари ерларида экиб, кўпайтириш учун меваларига ишлов бериш (скарификация) билан ўсимлик уруғлари унувчанлигини ошириш бўйича тавсиялар Қашқадарё вилоятининг Қамаши ва Деҳқонобод туманларидаги ўрмончилик хўжаликларига тегишли ҳудудларда L. insignis ни in situ шароитида экиб, кўпайтириш учун жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2018 йил 8 июндаги 05/05-1569-сон маълумотномаси). Натижада L. insignis кўпайтириш усуллари самарадорлигини ошириш ва 8 гектар майдонда ўсимлик плантациясини ташкил этиш имконини берган;
L. insignis ни ўрмончилик ҳудудларида ресурс аҳамиятига кўра муҳофазага муҳтож ҳудудларининг ишлаб чиқилган ГАТ хариталари Қашқадарё вилоятининг Қамаши, Деҳқонобод ва Ғузор туманларидаги ўрмончилик тасарруфидаги майдонларга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2018 йил 8 июндаги 05/05-1569-сон маълумотномаси). Натижада ўсимлик заҳираси камайиб бораётган учта локал ҳудудларини ажратиш ва аҳолининг ўсимликдан мавсумий фойдаланишини режалаштириш имконини берган.
