Убайдуллаев Шахбоз Аббосовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қандли диабет фонида юрак ишемик касаллиги билан оғриган ва COVID-19 ўтказган беморларда марказий гемодинамика функционал ҳолати ва эндотелиал функцияси», 14.00.06 – Кардиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Tib2414.
Илмий раҳбар: Аляви Анис Лютфуллаевич, тиббиет фанлар доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.64.01.
Расмий оппонентлар: Гадаев Абдигаффор Гадаевич, тиббиет фанлар доктори, профессор; Сирожиддинова Нигора Зайнутдиновна, тиббиет фанлар доктори (DSc).
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қандли диабетнинг 2 тури ва COVID-19 ни бошдан кечирган юрак ишемик касаллиги бўлган беморларнинг оғирлик даражасини эндотелий дисфункцияси ва юрак ичидаги гемодинамика диагностик мезонлари асосида баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
COVID-19 инфекцияси танаси вазнининг ошиши, артериал гипертензия назоратининг ёмонлашиши ва эндотелийга боғлиқ вазодилатациянинг пасайишига боғлиқ эканлиги аниқланган;
Тадқиқотда ўпка гипертензияси, интима-медиа комплекси қўлланиши ва каротид артерияларида атеросклеротик зарарланишнинг кўпроқ кузатилганлиги аниқланган;
Яллиғланиш маркерларининг юқори даражаси эндотелийга боғлиқ вазодилатациянинг ёмонлашиши билан боғлиқ эканлиги аниқланган;
Бел-сон нисбати, интима-медиа комплекси ва интерлейкин-6 даражаси юрак-қон томир асоратлари хавфини баҳолашда муҳим кўрсаткичлар эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Соғлиқни сақлашнинг бирламчи даражасида юрак-қон томир касалликларини олдини олишга ёндашувларни оптималлаштиришдан бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: COVID-19 инфекцияси танаси вазнининг ошиши, артериал гипертензия назоратининг ёмонлашиши ва эндотелийга боғлиқ вазодилатациянинг пасайишига боғлиқ эканлиги аниқланган бўлиб, ушбу даволаш тактикаси бўйича таклифлар Республика Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг 25.06.2024 йилдаги № 01/27 сонли маълумотномаси билан тасдиқланган “COVID-19 ўтказган 2 тип қандли диабет фонида юрак ишемик касаллигига чалинган беморларда эндотелиал дисфункцияни ташхислаш тамойилларини такомиллаштириш” услубий тавсияномаси мазмунига сингдирилган. Мазкур янгилик Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 30 октябрдаги 53-сонли буйруғи, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилояти филиалининг 2023 йил 4 ноябрдаги 151-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соматик касалликлар шифохонасининг 2023 йил 13 ноябрдаги 70-сонли буйруғи ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг 2023 йил 22 ноябрдаги 02-05/2417-сонли буйруғи асосида амалий фаолиятга татбиқ қилинди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ЮИК ва 2ТҚД билан оғриган ва COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган беморларда семизлик, томир реактивлигининг пасайиши ва АГ назоратининг ёмонлашуви ўртасидаги боғлиқлик аниқланди. Олинган маълумотлар ушбу беморлар тоифасида юрак-қон томир асоратларининг патогенезини аниқлаштиришга ва эндотелиал дисфункциянинг ушбу бузилишларнинг ривожланишида асосий алоқаси сифатида аҳамиятини кўрсатди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тадқиқот натижалари вазнни бошқариш ва томир бузилишларини тузатишга персоналлаштирилган ёндашув зарурлигини кўрсатади. Бу беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга, юрак-қон томир касалликлари асоратларининг камайишига ва касалликларнинг иккаламчи профилактикасининг самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тавсияларнинг жорий этилиши ЮИК ва 2ТҚД билан оғриган беморларни даволаш бўйича иқтисодий харажатларни сезиларли даражада камайтиришга имкон беради. Тавсиялар жорий этилишидан олдин бир беморни диагностика қилиш ва даволаш учун йиллик ўртача 8 125 000 сўм сарфланган бўлса, жорий этишдан кейин бу харажатлар 5 325 000 сўмгача камайди. Бу эса бир бемор учун йилига 2 800 000 сўмлик иқтисодий тежамкорликни таъминлади ва соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган юкни сезиларли даражада камайтирди.
иккинчи илмий янгилик: Тадқиқотда ўпка гипертензияси, интима-медиа комплекси қўлланиши ва каротид артерияларида атеросклеротик зарарланишнинг кўпроқ кузатилганлиги аниқланган бўлиб, ушбу даволаш тактикаси бўйича таклифлар Республика Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг 25.06.2024 йилдаги № 01/27 сонли маълумотномаси билан тасдиқланган “COVID-19 ўтказган 2 тип қандли диабет фонида юрак ишемик касаллигига чалинган беморларда эндотелиал дисфункцияни ташхислаш тамойилларини такомиллаштириш” услубий тавсияномаси мазмунига сингдирилган. Мазкур янгилик Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 30 октябрдаги 53-сонли буйруғи, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилояти филиалининг 2023 йил 4 ноябрдаги 151-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соматик касалликлар шифохонасининг 2023 йил 13 ноябрдаги 70-сонли буйруғи ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг 2023 йил 22 ноябрдаги 02-05/2417-сонли буйруғи асосида амалий фаолиятга татбиқ қилинди.  Илмий янгиликнинг аҳамияти: эндотелиал дисфункция, ТИМ кўрсаткичининг ошиши ва ЎГ ривожланиши ўртасидаги боғлиқлик ЮИК ва 2ТҚД билан оғриган ва COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган беморларда илмий жиҳатдан асосланди. Олинган маълумотлар қон томирларнинг қайта шаклланиш механизмларини аниқлаштиришга хизмат қилади ва ушбу беморлар гуруҳида юрак-қон томир асоратларининг олдини олиш ва прогнозлаш имкониятларини кенгайтиради. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гемодинамика ва қон томирлари ҳолатининг комплекс баҳоси орқали ЎГ, атеросклеротик шикастланиш ва эндотелиал дисфункцияни ўз вақтида аниқлаш мумкин. Бу оғир юрак-қон томир асоратлари учраш даражасини камайтиради, беморлар ҳаёти сифати ва даволаш самарадорлигини оширади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф қилинган ёндашув асосида ЎГ ва атеросклерознинг эрта диагностикаси беморларни даволаш учун иқтисодий харажатларни сезиларли даражада камайтиради. Харажатларни минимизация қилиш таҳлили (SMA) қуйидаги формула асосида амалга оширилди: SMA=TXQ қўлланилишидан олдин – TXQ қўлланилишидан кейин бунда: SMA — харажатларни минимизация қилиш таҳлили; TXQ — методик тавсиялар қўлланилишидан олдин ва кейинги тиббий хизматлар қиймати. Ҳисоб-китоблар натижаларига кўра: SMA=8125000 сўм−5325000 сўм=2800000 сўм. Шундай қилиб, тавсияларни жорий этиш бир бемор учун йилига 2800000 сўм тежаш имконини берди. Бу асоратлар учраш даражасини, шифохонага ётқизилишлар ва узоқ муддатли даволаш курслари эҳтиёжини камайтириш орқали умумий иқтисодий юкни пасайтиради.
учинчи илмий янгилик: Яллиғланиш маркерларининг юқори даражаси эндотелийга боғлиқ вазодилатациянинг ёмонлашиши билан боғлиқ эканлиги аниқланган бўлиб, ушбу даволаш тактикаси бўйича таклифлар Республика Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг 25.06.2024 йилдаги № 01/27 сонли маълумотномаси билан тасдиқланган “COVID-19 ўтказган 2 тип қандли диабет фонида юрак ишемик касаллигига чалинган беморларда эндотелиал дисфункцияни ташхислаш тамойилларини такомиллаштириш” услубий тавсияномаси мазмунига сингдирилган. Мазкур янгилик Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 30 октябрдаги 53-сонли буйруғи, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилояти филиалининг 2023 йил 4 ноябрдаги 151-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соматик касалликлар шифохонасининг 2023 йил 13 ноябрдаги 70-сонли буйруғи ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг 2023 йил 22 ноябрдаги 02-05/2417-сонли буйруғи асосида амалий фаолиятга татбиқ қилинди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ЮИК ва 2ТҚД билан оғриган ва COVID-19 инфекциясини бошдан кечирган беморларда яллиғланиш маркерларининг ошиши ва FMD ёмонлашуви ўртасида боғлиқлик аниқланди. Бу эндотелиал дисфункция патогенезида яллиғланишнинг муҳим ўрнини кўрсатади ҳамда яллиғланиш фаоллигини камайтиришга йўналтирилган терапияга персоналлаштирилган ёндашув имкониятларини очади. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: яллиғланиш маркерларини комплекс мониторинг қилиш эндотелиал дисфункцияни ўз вақтида аниқлаш ва терапияни тўғрилаш имконини беради. Бу юрак-қон томир касалликлари асоратлари учраш даражасини камайтиради ҳамда беморларнинг ҳаёти сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: яллиғланиш маркерларини мониторинг қилиш ва терапияни ўзгартиришнинг жорий этилиши асоратларни даволаш харажатларини камайтиради. Беморларнинг ўз-ўзини назорат қилиш, шунингдек, эрта ногиронликнинг олдини олиш орқали иқтисодий самарадорликка эришиш мумкин. 2-гуруҳ ногиронлиги бўйича нафақа ойига 747000 сўмни ташкил қилади (28.03.2023 йилдаги №45-сонли қарор), ва ногиронликнинг олдини олиш орқали ҳар бир беморга 747000 сўм тежаш мумкин.
тўртинчи илмий янгилик: Бел-сон нисбати, интима-медиа комплекси ва интерлейкин-6 даражаси юрак-қон томир асоратлари хавфини баҳолашда муҳим кўрсаткичлар эканлиги аниқланган бўлиб, ушбу даволаш тактикаси бўйича таклифлар Республика Соғлиқни Сақлаш вазирлигининг 25.06.2024 йилдаги № 01/27 сонли маълумотномаси билан тасдиқланган “COVID-19 ўтказган 2 тип қандли диабет фонида юрак ишемик касаллигига чалинган беморларда эндотелиал дисфункцияни ташхислаш тамойилларини такомиллаштириш” услубий тавсияномаси мазмунига сингдирилган. Мазкур янгилик Республика ихтисослаштирилган терапия ва тиббий реабилитация илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 30 октябрдаги 53-сонли буйруғи, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилояти филиалининг 2023 йил 4 ноябрдаги 151-сонли буйруғи, Тошкент вилояти соматик касалликлар шифохонасининг 2023 йил 13 ноябрдаги 70-сонли буйруғи ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг 2023 йил 22 ноябрдаги 02-05/2417-сонли буйруғи асосида амалий фаолиятга татбиқ қилинди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: таклиф этилган кўрсаткичлардан фойдаланиш юрак-қон томир касалликлари асоратларини диагностика қилишни яхшилайди ва беморларнинг ҳолати оғирлигини баҳолашнинг аниқлигини оширади. Бу эндотелиал дисфункциянинг прогрессиясини олдини олиш учун ЮИК ва 2ТҚД бўлган беморларни даволаш ва иккаламчи профилактикага ёндашувни оптималлаштиришга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган методлар юрак-қон томир касалликлари асоратлари хавфини аниқ баҳолаш имконини беради, бу асоратлар учраш даражасини камайтиради, беморлар ҳаёти сифати ва терапия самарадорлигини яхшилайди. Натижалар диагностика ва даволашда индивидуаллаштирилган ёндашувнинг аҳамиятини таъкидлайди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган маркерларга асосланган диагностика оптимизацияси асоратларни даволаш бўйича харажатларни камайтиради. Тавсиялар жорий этилишидан олдин бир беморни диагностика қилиш ва даволаш учун йиллик ўртача 8125000 сўм сарфланган бўлса, жорий этишдан кейин бу харажатлар 5325000 сўмгача камайди. Бу бир бемор учун йилига 2800000 сўмлик тежамкорликни таъминлади ва соғлиқни сақлаш тизими юкини сезиларли даражада камайтирди.