Темирова Муножатхон Кувваталиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Коронавирус инфекцияси билан оғриган болаларда неврологик бузилишлар», 14.00.13 – Неврология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Tib2477.
Илмий раҳбар: Маджидова Якутхон Набиевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Расмий оппонентлар: Туйчибаева Нодира Мираталиевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Абдуллаева Наргиза Нурмаматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: коронавирус инфекцияси билан оғриган болаларда нерв тизими шикастланишининг ўзига хослигини ўрганиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
коронавирус инфекциясининг ўткир даврида марказий нерв тизимининг гипоксик-ишемик шикастланиши натижасида енгил интоксикациясидан, оғир CОVID-19 ассоцирланган энцефалопатия, энцефалит ва менингоэнцефалитгача бўлган неврологик асоратлар ривожланиши исботланган;
болаларда цитокин бўрони ва нерв тизимининг оғир шикастланиши патогенезида Р субстанцияси кўрсаткичининг ошиб кетиши исботланган;
невростатус бузилишининг оғирлиги ва Р субстанцияси даражаси ўртасидаги муносабатни баҳолашда ўртача яқин тўғридан-тўғри корреляцион боғлиқлиги исботланган;
болаларда ўткир ва постковид даврда неврологик асоратлар ривожланишининг прогностик мезонлари сифатида преморбид фон, короновирус инфекциясининг оғирлиги ва кўп тизимли шикастланишларнинг аҳамияти аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Коронавирус инфекцияси билан оғриган болаларда неврологик бузилишлар бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: коронавирус инфекциясининг ўткир даврида марказий нерв тизимининг гипоксик-ишемик шикастланиши натижасида енгил интоксикациясидан, оғир CОVID-19 ассоцирланган энцефалопатия, энцефалит ва менингоэнцефалитгача бўлган неврологик асоратлар ривожланишини асосланганлиги бўйича таклифлар Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 январда 03/157-сон билан тасдиқланган “Болаларда коронавирус инфекциясининг клиник-неврологик ва биокимёвий жиҳатлари” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилояти, Бувайда тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 10.01.2024 йилдаги 19-сонли буйруғи билан ва Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонаси бўйича 16.01.2024 йилдаги 10-п сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/50-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 ўтказган болаларда когнитив ва психомоционал ҳолатини баҳолаш, уларнинг келажакдаги ижтимоий муҳитда билим олиш ва кўникмаларга эришишда юзага келадиган салбий оқибатларнинг олдини олишга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: болаларда коронавирус инфекциясининг ўткир ва постковид касалликларини вақтида даволашнинг иқтисодий самарадорлиги бир неча асосий аспектлардан иборат бўлди: болаларнинг коронавирус инфекцияси билан боғлиқ касалликларини тез ва эффектив даволаш, коронавирус натижасида юзага келадиган оғир асоратларининг олдини олиш билан битта бемор учун 2500000 сўм тежаш имконини берди. Хулоса. Болаларнинг коронавирус инфекцияси билан боғлиқ касалликларини тез ва эффектив аниқлаш, касалликларнинг ўзига хос хусусиятларини тушунтириш ва жамиятнинг касалликларга қарши кўрсатган муносабатини таъминлаш билан амалга оширилди ва 1 нафар бемор учун 2500000 сўм тежаш имконини берди;
иккинчи илмий янгилик: болаларда цитокин бўрони ва нерв тизимининг оғир шикастланиши патогенезида Р субстанцияси кўрсаткичининг ошиб кетиши аниқланганлиги бўйича таклифлар Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 январда 03/157-сон билан тасдиқланган “Болаларда коронавирус инфекциясининг клиник-неврологик ва биокимёвий жиҳатлари” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилояти, Бувайда тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 10.01.2024 йилдаги 19-сонли буйруғи билан ва Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонаси бўйича 16.01.2024 йилдаги 10-п сонли буйруқ билан билан амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/50-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: коронавирус инфекцияси билан боғлиқ неврологик асоратлар бўйича тиббий ёрдам ва даволаш хизматларини таъминлаш, болаларнинг таълим олиш жараёнига таъсир қилмаслигини ва асоратларни камайтиришни амалга оширишга имкон берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: короновирус инфекциясига чалинган бемор болаларнинг ташхисоти учун ўрта ҳисобда 1,2 миллион сўм сарфланади. COVID-19 ўтказган беморларнинг когнитив фаолитининг бузилиши узоқ муддатли медикаментоз коррекцияни талаб этади. Беморларни ўз вақтида ташхислаш, қондаги P субстанциясини, шу билан бирга Д-димер, прокальцитонин, интерлейкин-6 ни аниқлаш касалликнинг оғир асоратларининг олдини олиш имконини берди. Ташхисот мақсадида бир нафар бемор учун 350 минг сўм сарфланди. Хулоса: болаларда цитокин бўрони ва нерв тизимининг оғир шикастланиши патогенезида иштирок этувчи Р субстанциясининг кўрсаткичи сезиларли даражада ошиб кетиши исботланди. Бу асоратларни тез аниқлаш, даволаш ва ташхис қўйишда муҳим аҳамиятга эга;
учиничи илмий янгилик: невростатус бузилишининг оғирлиги ва Р субстанцияси даражаси ўртасидаги муносабатни баҳолашда ўртача яқин тўғридан-тўғри корреляцион боғлиқлиги аниқланганлиги бўйича таклифлар Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 январда 03/157-сон билан тасдиқланган “Болаларда коронавирус инфекциясининг клиник-неврологик ва биокимёвий жиҳатлари” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилояти, Бувайда тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 10.01.2024 йилдаги 19-сонли буйруғи билан ва Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонаси бўйича 16.01.2024 йилдаги 10-п сонли буйруқ билан билан амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/50-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 нинг оғирлиги ва унинг неврологик асоратлари ўртасидаги боғлиқлик шифокорларнинг эрта ташхис қўйиш ва даволаш ёндашувларига таъсир кўрсатиши натижасида болаларда ривожланиши мумкин бўлган қўпол неврологик оқибатларни олдини олишга эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: коронавирус инфекциясини ўтказган бемор болаларда неврологик касалликларнинг профилактикасини оптималлаштириш мақсадида МоCA ва Спилбергер-Ханин тестини ўтказиш психоэмоционал ва когнитив бузилишларни аниқлашга ҳамда, қўпол органик асоратларни олдини олишга эришилди; қўпол асоратлари мавжуд бўлган ҳар бир беморнинг стационар даволаниши учун ўрта ҳисобда 9 млн сўм сарфланади, бу эса беморларнинг йилига икки маротаба госпитализациясига мухтож. Психоэмоционал ва когнитив бузилишларни аниқлаш ва маҳсус йўналтирилган даволашни ташкил қилиш орқали COVID-19 ўтказган беморларнинг стационар даволаниши учун кетадиган маблағ 2,5 млн сўмга айланди. Хулоса. COVID-19 нинг неврологик оқибатлари болалар, оилалар ва жамиятнинг турли жабҳаларига жиддий таъсир кўрсатади. Бундан келиб чиқадики, ушбу масалани тиббий ва ижтимоий-иқтисодий нуқтаи назардан синчиклаб ўрганиш ва чора-тадбирлар ишлаб чиқиш муҳим. Неврологик бузилишларни эрта ташхислаш орқали ривожланиши мумкин бўлган бош мия органик асоратларининг олдини олишга эришилди;
тўртинчи илмий янгилик: болаларда ўткир ва постковид даврда неврологик асоратлар ривожланишининг прогностик мезонлари сифатида преморбид фон, короновирус инфекциясининг оғирлиги ва кўп тизимли шикастланишларнинг аҳамияти аниқланганлиги бўйича таклифлар Тошкент педиатрия тиббиёт институти Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 3 январда 03/157-сон билан тасдиқланган “Болаларда коронавирус инфекциясининг клиник-неврологик ва биокимёвий жиҳатлари” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилояти, Бувайда тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 10.01.2024 йилдаги 19-сонли буйруғи билан ва Республика махсус 1-сон Зангиота шифохонаси бўйича 16.01.2024 йилдаги 10-п сонли буйруқ билан билан амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/50-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: болаларнинг неврологик асоратлари оилалар ва жамият учун катта юк бўлади. Прогностик мезонларни билиш ушбу юкни камайтиришга ёрдам берди. Болаларни қўллаб-қувватлаш ва уларнинг ижтимоий интеграциясини яхшилаш чора-тадбирлари ишлаб чиқилди. Жамиятнинг COVID-19 га нисбатан тайёргарлигини оширди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: прогностик мезонлар шифокорларга касалликнинг кечишини башоратлаш ва даволашни индивидуаллаштиришга ёрдам берди. Эрта ташхис қўйиш ва профилактик чораларни кўриш имконини берди. Прогностик мезонлар тиббий харажатларни оптималлаштириш ва самарали тиббий хизматлар кўрсатишга ёрдам берди. Оилаларнинг иқтисодий юкини камайтирди ва ижтимоий-меҳнат реабилитациясини осонлаштирди. Давлат томонидан ажратиладиган маблағларни самарали тақсимлашга имкон берди. Хулоса. Болаларда COVID-19 нинг неврологик асоратлари учун прогностик мезонларни аниқлаш ушбу муаммо билан боғлиқ илмий, ижтимоий, тиббий ва иқтисодий жиҳатдан муҳим аҳамият касб этади.