Лутпиллаева Маъсуда Хайрулло қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Нанокумуш тутган биостимулятор препаратларнинг коллоид-кимёвий хоссалари ва татбиқи», 02.00.11 – Коллоид ва мембрана кимёси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/К736.
Илмий раҳбар: Хошимов Фарход Файзуллаевич техника фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган муҳандислик-технология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган муҳандислик-технология институти, DSc.03/29.08.2023.К/Т.66.02.
Расмий оппонентлар: Жумаева Дилноза Жўраевна, техника фанлари доктори, профессор, Исмаилов Равшан Исроилович, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: нанокумуш тутган барқарор тизимлар синтез қилиш ҳамда нанокумушнинг коагуляцион барқарор коллоид тизимлари олишнинг қулай шароитларини аниқлаш ва нанокумуш тутган препаратлар ишлаб чиқариш технологияларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
нанокумуш тутган коллоид тизимлар барқарорлигига қайтарувчилар ва барқарорлаштирувчилар синфлари турлича таъсири аниқланган, жумладан қайтарувчи натрий ситрат, барқарорлаштирувчилар желатин ёки декстрин иштирокида олинган АгНЗ коллоидлар юқори седиментацион барқарорликга эгалиги аниқланган;
юқори седиментацион барқарорликга эга коллоид тизимлар олинишига АгНЗ синтез ҳарорати ортиши ва моддалар консентрасияси камайиши ижобий таъсир этиши исботланган;
нанокумушнинг барқарор коллоид тизимлар ҳосил бўлиши оптимал шароитлари, қайтарувчи - натрий ситрат 0.1 М ли, барқарорлаштирувчилар – желатин, декстрин 1 %ли, реакция ҳарорати 20оC эканлиги аниқланган;
254 ва 360 нм тўлқин узунликдаги УБ-нур таъсирида нанокумуш тутган коллоид тизимлар синтез қилинган, олинган коллоид тизимлар барқарорлиги айни консентрацияда кимёвий синтез қилинган коллоид тизимлар барқарорлигига нисбатан кичиклиги исботланган;
синтез қилинган коллоид эритмаларда нанокумуш мицеллалар барқарорлаштирувчилар табиатига қараб турли ишорали зарядга эга бўлиши аниқланган;
барқарорлаштирувчиси желатин ёки декстрин бўлган нанокумуш коллоид тизимлари билан биостимулятор-фунгицид тамаки экстракти ҳамда фитогормон кинетин иштирокида фунгицид-биостимулятор хусусиятга эга композициялар тайёрлаш усуллари ишлаб чиқилган;
олинган композициялар юқори биостимуляторлик ва фунгицидлик фаолликларга эгалиги, жумладан назоратга нисбатан буг'дой ҳосилдорлиги ўртача 12 % га ортганлиги ва тамаки мозаикаси вирусига қарши фунгицидлик 91-93 % самара берганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Нанокумуш тутган препаратлар олиш ва уларнинг биостимулятор-фунгицидлик хусусиятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
нанокумуш тутган “Наносилвер + ГБТ”, “Наносилвер + ДБТ” ва “Наносилвер + ГБК” биостимулятор-фунгицид препаратлар Наманган вилояти фермер ҳўжаликлари иссиқхоналарида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги 2024 йил 8 ноябрдаги 2-8/4571-сонли ма'лумотнома). Натижада, “Наносилвер + ГБТ” учун 92-93%, “Наносилвер + ДБТ” учун 90-91% ва “Наносилвер + ГБК” учун 94-95% биологик самарадорликка эришиш имконини берган;
кинетин ва АгНЗлар тутган "Наносилвер+ГБК" фунгисид-биостимулуатор препарати Наманган фермер хўжаликларида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги 2024 йил 8 ноябрдаги 2-8/4571-сонли ма'лумотнома). Натижада, дала синовларида "Наносилвер+ГБК" фурнгицид-биостимулятор препарати бошоқдошлар оиласи вакили буг'дой экинида биостимуляторлик хусусиятга эга восита сифатида хизмат қилган. Шунингдек, "Наносилвер+ГБК" препарати қўлланилганда гектарига ҳосилдорлик 12% (8 сентнер) гача ошириш имконини берган.