Тухтасинов Илхомжон Мадаминовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Таржимон тайёрлашда касбий компетенцияларни эквивалентлик ҳодисаси асосида ривожлантириш”, 13.00.02–Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (инглиз тили) (педагогика фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.DSc/Ped52.

Илмий маслаҳатчи: Бакиева Гуландом Хисамовна, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.27.06.2017.Ped.27.01.

Расмий оппонентлар: Ниёзметова Роза Хасановна, педагогика фанлари доктори, профессор; Дэвид Киеза, Жоржия университети профессори; Сафаралиев Бозор Сафаралиевич, Челябинский давлат маданият институти профессори, педагогика фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: таржимон тайёрлашда касбий компетенцияларни эквивалентлик ҳодисаси асосида ривожлантиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

бўлажак таржимоннинг лингвистик компетенциясини мулоқотда эквиваленти бўлмаган сўзларни неологизм, сўзма-сўз (калька), маъноси яқин сўз билан ўгириш, изоҳини баён қилиш, контекстуал муқобил билан алмаштириш трансформациялари ёрдамида ривожлантирилиши такомиллаштирилган;

таржима мулоқотидаги сўзлар эквивалентини топиш орқали сўз шакли, ўзаро боғлиқлиги, содда, ясама, қўшма сўзлар бўйича семантик хусусиятлари ҳамда шаклий, контекстуал, синоним, омоним, антоним маънолари орқали лексик ва ёш, жинс, дунёқараш бўйича экстралингвистик хусусиятлари аниқлаштирилган;

тинглаш, мнемотехника, трансформациялаш, тилдан тилга ўтиш, нутқий механизмларни бошқариш, оғзаки нутқ техникаси, таржима суръати кўникмалари асосида таржимоннинг касбий компетенцияси ривожланиши аниқлаштирилган;

инсон ташқи кўриниши ва характерини ифодаловчи гендер белгили ва белгисиз қўшма сўзларнинг метафоралардаги таржима хусусиятлари аниқлаштирилган;

инсоннинг ташқи кўриниши ва характерини тасвирловчи қўшма сўзларни таржимага ўқитиш методикаси ўхшатиш, сифатлаш, метонимия, гипербола, перифраза, зевгма каби стилистик воситалар орқали такомиллаштирилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Таржимон тайёрлашда касбий компетенцияларни эквивалентлик ҳодисаси асосида ривожлантириш юзасидан ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:

мулоқотда эквиваленти бўлмаган сўзларни неологизм, сўзма-сўз (калька), маъноси яқин сўз билан ўгириш, изоҳини баён қилиш, контекстуал муқобил билан алмаштириш усуллари асосида такомиллаштирилган бўлажак таржимоннинг лингвистик компетенцияси ривожланишидан  2012-2014 йилларда бажарилган ИТД-1-119 рақамли “Ўзбек адабиёти антологияси”ни инглиз тилига таржима қилиш ва адабиётлараро коммуникация муаммолари” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 июндаги 89-03-443-сон маълумотномаси). Натижада таржима методлари ва усуллари асосида Абдулла Қодирийнинг “Ўткан кунлар”, Ойбекнинг “Навоий”, Ғафур Ғуломнинг “Шум бола” ҳикояси инглиз тилига таржима қилинган;

компьютер лингвистикаси ва машина таржимасининг лингвистик таъминотини яратиш бўйича таржима аниқлигини таъминловчи хулосалар чиқаришда, инглиз ва ўзбек тилларининг морфологик ва синтактик моделлари, морфологик луғат, метафорик атамалар, феълли фраземаларнинг лингвистик таъминотини яратишда матнларнинг автоматик таржима қилишда инглизча содда гап моделларининг ўзаро мувофиқлигини аниқлашда, электрон луғат ҳамда дастурий таъминот учун лингвистик таъминот яратишга оид илмий янгиликларидан 2008–2011 йилларда бажарилган ОТ-Ф8-062 рақамли “Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 июндаги 89-03-2445-сон маълумотномаси). Натижада миллий лисоний воситалар сирасига одамлар исмлари, асардаги персонажлар ҳамда афсонавий шахслар, ғайритабиий кучлар номлари, уларнинг қайси миллатга мансублиги тоифалаштирилган;

метафоралар ёрдамида инсон ташқи кўриниши ва характерининг қўшма сўзлар орқали ёритилиш имкони таҳлилидан ва гендер тадқиқотлар – бу тилшуносликнинг прагматик аспектларига қизиқишнинг ортиши, социолингвистиканинг ривожланиши ва жамиятда эркак ва аёл ролининг анъанавий тақсимланиши билан боғлиқ концептуал тамойиллар ва тадқиқот методлари 2014–2015 йилларда бажарилган И-204-4-5 рақамли “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” мавзусидаги инновацион тадқиқотлар лойиҳасига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 июндаги 89-03-2446-сон маълумотномаси). Натижада таржимон касбий компетенцияларни шакллантириш ва ривожлантириш бўйича услубий қўлланмалар, ўқув дастурлар ишлаб чиқилган;

таржимон тайёрлашда касбий компетенцияларни шакллантириш ва ривожлантириш мақсадида яратилган услубий қўлланмалар, ўқув дастурлар ишлаб чиқишда янги методлар сифатида ахборот технологиялари ва интернет имониятлари бўйича фойдаланувчи дастур ва таржима стандартларидан 2015–2017 йилларда бажарилган А-1-219 рақамли “Таълим тизимида хорижий тил (инглиз) йўналишидаги олий таълим муассасаларида умумевропа компетенциялари (CEFR) бўйича C1 даражасини эгаллашни таъминлайдиган ўқув-услубий мажмуа яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳага синглирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 30 июндаги 89-03-2442-сон маълумотномаси). Натижада бакалаврлар (инглиз тили) учун “Reading-1” ва “Writing-2” ўқув қўлланмаларини яратилган.

инсоннинг ташқи кўриниши ва характерини тасвирлашда қўлланадиган ва услубий белгиланган қўшма сўзлар ўхшатиш, сифатлаш, метонимия, гипербола, перифраза, зевгма каби стилистик воситалар бўйича такомиллаштирилган методикасидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг маънавият ва маърифат дастурларида фойдаланилган (Самарқанд вилояти телерадиокомпаниясининг 2018 йил 18 июн 09-01/288-сон маълумотномаси). Натижада таржимонларни тайёрлашда касбий компетенцияларни эквивалентлик ҳодисаси асосида ривожлантириш оммалаштирилган.