Шоэргашова Шобегим Шароф қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Влияние антропогенных азотных соединений на формирование качества воды реки Зарафшан в условиях изменения климата”, 11.00.05 – “Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.PhD/Т
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони:
Каримов Бахтиёр Курамбоевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.Т.10.02 рақамли Илмий Кенгаш асосидаги бир марталик Илмий Кенгаш.
Кулматов Рашид Анарович – Ўзбекистон Миллий Университети “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети, “Экология” кафедраси профессори, кимё фанлари доктори (11.00.05).
Мягков Сергей Владимирович – Гидрометеорология илмий тадқиқот институти, Гидрология бўлими бошлиғи, техника фанлари доктори, катта илмий ходим (05.23.16; 11.00.07).
Етакчи ташкилот – Атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш технологиялари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Зарафшон дарёси сув сифати шаклланишига антропоген азот бирикмаларининг иқлим ўзгариши шароитида таъсирини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
азот бирикмаларининг концентрацияси ва физик-гидрокимёвий кўрсаткичлари ўртасидаги боғлиқлик олинган, сув сифати ўзгаришининг вақт-замон ва фазовий хусусиятлари илмий жиҳатдан исботланган;
азот билан ифлосланишнинг турли манбаларини фазовий тақсимоти баҳоланган, Зарафшон дарёси ҳавзасининг ўрта ва қуйи оқимида шаҳар ва қишлоқ хўжалиги манбаларига тегишли азот юкламалари ҳисоблаб чиқилган;
аграр манбалардан азотли бирикмалар билан ифлосланишда аммоний азоти (N-NH4) энг сезгир индикатор эканлиги илмий асосланган ва азотли бирикмалар билан “энг юқори” ифлосланиш худудлари аниқланган;
Зарафшон дарёси ҳавзасининг ўрта ва қуйи оқимида 1960-2020 йилларда ҳароратнинг бироз ўсиши (0,02-0,04°C) тенденциялари топилган. Лекин, ҳарорат, ёғингарчилик ва азот бирикмалари ўртасида сезиларли корреляцион боғлиқлик йўқлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Иқлим ўзгариши шароитида Зарафшон дарёсида сув сифатининг шаклланишига антропоген азот бирикмаларининг таъсирини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
сув сифатини бошқариш бўйича ишлаб чиқилган амалий тавсиялар Қуйи Зарафшон ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси ҳузуридаги “Кармана-Конимех” ирригация тизими бошқармаси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024-йил 25 сентябрдаги 03-03/3-9385 сон маълумотномаси). Натижада, бу экотизим хизматлари ва аҳоли саломатлигини ҳимоя қилиш ҳамда мониторинг тизимини такомиллаштириш имконини берган;
ишлаб чиқилган ЭҲМ дастури Самарқанд вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024-йил 25 сентябрдаги 03-03/3-9385 сон маълумотномаси). Натижада, Зарафшон дарёси ҳавзасининг ўрта ва қуйи оқимида қишлоқ хўжалиги манбаларига тегишли азот юкламаларини аниқлаш ва башорат қилиш имконини берган;
ишлаб чиқилган илмий ва амалий тавсиялар Самарқанд вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024-йил 25 сентябрдаги 03-03/3-9385 сон маълумотномаси). Натижада, бу сув сифатини яхшилаш ва ҳавзада сув экотизимларининг экологик барқарорлигини таъминлаш имконини берган.