Тухтасинова Зилола Мукумовнанинг    
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва инглиз тилларида ҳақорат консептининг ифодаланиши”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2022.1.PhD/Фил2303.
Илмий раҳбар: Шахабитдинова Шохида Хошимовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Мирзахидова Миясар Инамжановна, филология фанлари доктори, профессор; Хурсанов Нурислом Искандарович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз коммуникатив маданиятида ҳақорат консептининг миллий хусусиятларини аниқлаш, прагматик хусусиятларини ва уларни ифодалаш усулларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳақорат асосий тушунча сифатида ёндош тушунчалар таҳқир, сўкиш, танқид, таъна-дашном, туҳмат, масхаралаш, истеҳзо кабилар билан бирга туб, ривожланаётган, муқим ва бирламчи хусусиятларга эга консептни ташкил этиши очиб берилган;
ўзбек ва инглиз тилида феъл-атвор, ташқи кўриниш, дунёқараш/эътиқод, одат, ақл-фаросат, касби/бандлиги, келиб чиқиши/яшаш жойи/миллати, жамиятдаги мавқеи, малака/қобилият, тана тузилиши, қизиқиш, умумий жиҳат (алоҳида жиҳатига қаратилмаган), жинси ва жинсий ориентацияси, кишилар гуруҳига қаратилган ҳақоратлар ифодасида икки тилнинг бир-бирига прагматик, интенсионал, йўналишга оид ўхшаш ва фарқли томонлари аниқланган;
инглиз тилида ҳақорат номини ва жараёнини бирдек ифодаловчи аффронт, абусе каби сўзларга оид гибридлик ўзбек тили учун хос эмаслиги аниқланган;
бир мазмунли асосдан ясалган ҳақорат ифодаловчи сўзлар инглиз ва ўзбек менталитетидан келиб чиқиб турли маъно ифодалаши (“лўлилик қилмоқ” –  жанжалкаш бўлмоқ; “to gyp” – алдамоқ) далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва инглиз тилларида ҳақорат консептининг ифодаланишини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида:
ўзбек ва инглиз тилида феъл-атвор, ташқи кўриниш, дунёқараш/эътиқод, одат, ақл-фаросат, касби/бандлиги, келиб чиқиши/яшаш жойи/миллати, жамиятдаги мавқеи, малака/қобилият, тана тузилиши, қизиқиш, умумий жиҳат (алоҳида жиҳатига қаратилмаган), жинси ва жинсий ориентацияси, кишилар гуруҳига қаратилган ҳақоратлар ифодасида икки тилнинг бир-бирига прагматик, интенсионал, йўналишга оид ўхшаш ва фарқли томонлари ўзига хослигига оид қарашларидан Андижон давлат университетида бажарилган “ОТ-Ф1-18. Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлар ва методологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги давлат фундаментал-тадқиқот дастурлари доирасидаги лойиҳада фойдаланилган (Андижон давлат университетининг 2024-йил 9-январдаги 39-01-46-сон маълумотномаси). Натижада мулоқот одатида ҳақоратнинг лингвокултурологик ва лингвопрагматик жиҳатлар тавсифи илмий жиҳатдан бойитилган;
ҳақорат асосий тушунча сифатида ёндош тушунчалар таҳқир, сўкиш, танқид, таъна-дашном, туҳмат, масхаралаш, истеҳзо кабилар билан бирга туб, ривожланаётган, муқим ва бирламчи хусусиятларга эга консептни ташкил этиши борасидаги, ўзбек тилида зиллат, иҳонат сўзлари билан ифодаланган ҳақорат консепти ифода имкониятлари бугунга келиб ҳақорат, камситиш, сўкиш, дашном бериш каби сўзлар билан, инглиз тилидаги ҳақорат инсулт, foul language, bad words иборалари билан ифодаланган ҳақорат консепти ифода имкониятлари ҳозирда раcиал слур, инвеcтиве, пут-доwн каби янги ифодалар билан бойиши ҳар икки тилда ҳам ҳақорат консепти ривожланаётгани ва қамрови кенгаётгани борасидаги хулоса ва натижалардан контекстуал ва перлокутив таъсир самарадорлиги, асосан, коммуникатив мақсад-муддаонинг констатив гуруҳига мансублиги, унда нутқий актни ифодаловчи киноя, кесатиқ каби интенсионал туслар намоён бўлишига оид қарашлардан Андижон давлат университетида 2022-2023 йилларда бажарилган “№ ИЛ – 402104213. Ўзбек тилида электрон лингвистик энциклопедик луғат ишлаб чиқиш” да давлат инновацион-тадқиқот дастурлари доирасидаги лойиҳада фойдаланилган (Андижон давлат университетининг 2023-йил 9-январдаги 39-01-47-сон маълумотномаси). Натижада нутқий жанрларда лингвокултурологик ва линвопрагматик жиҳатлар тавсифи ўзбек ва инглиз тилларидаги материаллар таҳлили асосида бойитилган;
тилнинг турли сатҳларидаги ҳақоратни ифодаловчи лисоний бирликларни баҳолаш, ҳақоратнинг таърифи, жумладан, ҳақоратнинг жиноят сифатидаги таърифи, ўрганилаётган тилларда ҳақоратнинг ифодаланиши, ҳақоратнинг миллий ўзига хослигини тавсифлаш, ўзбек ва инглиз тилларида ҳақорат консептини ифодаловчи лексик-фразеологик бирликлар, ҳақорат турларини аниқлаш борасидаги хулоса ва натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали “ДМ Маънавий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва манавияť”, “Адабий жараён” номли дастурларнинг 2023 йил май ва октябр ойлари сонлари ссенарийсида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2024-йил 10-июлдаги 04-36-826-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, янгиликлар асосида таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга ҳизмат қилган.