Алламбергенова Инабат Хасанбаевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоқ халқ ривоятлари (жанрий ўзига хослиги, таснифи)», 10.00.08–Фольклоршунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.4.PhD/Fil378.

Илмий раҳбар: Жаримбетов Қурбанбай, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.30.08.2018.Fil.46.02.

Расмий оппонентлар: Эшонқулов Жаббор Солиевич, филология фанлари доктори; Расулова Зебинисо Жалолиддиновна, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: қорақалпоқ халқ ривоятларининг жанр хусусиятлари, миллий ўзига хослиги ва эпик турга мансуб фольклор асарлари тизимида тутган ўрнини аниқлаш, уларнинг тарихий асослари ва бадиий эволюцияси қонуниятларини очиш, мавзу типларига ажратиб таснифлаш, ривожланиш тамойиллари ва типологиясини тадқиқ қилишдан иборатдир.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ҳозирги замон жаҳон фольклоршунослигининг халқ насрини ўрганишга доир илмий концепциялари асосида қорақалпоқ ривоятларининг тарихий, этнонимик, топонимик, диний ва куйлар тўғрисидаги ривоятларни ўз ичига олган янги таснифи амалга оширилган;

ривоятларнинг ҳаётий воқеликни эпик баён қилувчи жанр сифатидаги ўзига хос хусусиятлари аниқланиб, тарихий воқеалар, шахслар ва жой номлари тўғрисидаги муайян маълумотларни тингловчига етказишдан иборат бадиий-эстетик ва ахборот бериш функциялари ойдинлаштирилган;

қорақалпоқ халқ ривоятлари сюжетининг генезиси ва поэтик эволюцияси «ҳаётий ҳақиқат→оғзаки ҳикоя→меморат→фабулат» босқичларидан иборатлиги далилланган;

қорақалпоқ ривоятларининг энг қадимий намуналари милоддан аввалги VI–V асрларда рўй берган воқеа-ҳодисаларни акс эттирганлиги, бу жанрга оид фольклор асарлари сюжетининг асосий қисми эса илк ва ўрта асрлар, Олтин Ўрда, нўғойлар, қалмоқлар ва Хива хонлиги ҳукмронлиги даврида шаклланганлиги исботланган;

анъанавий сюжет тизими ва етакчи мотивларнинг қиёсий-типологик таҳлили воситасида қорақалпоқ ривоятларининг Оролбўйи эпик ареали кечган тарихий-фольклорий жараён натижасида шаклланганлиги асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Қорақалпоқ фольклоршунослигидаги ривоятларни тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

қорақалпоқ халқ ривоятларининг ёш авлодни ватанпарварлик, миллий ғурур ва ифтихор руҳида тарбиялаш, миллий ўзликни англашдаги аҳамиятига доир илмий-назарий қарашлар Қорақалпоғистон Республикаси телерадиоканалининг 2018 йил май ойидаги «Тарихий шахслар» ва «Халқ хазинасидан» эшиттиришларида кенг оммага тарғиб этилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2018 йил майдаги 01-02/205-сон маълумотномаси). Натижада мазкур манбалар кўрсатувнинг илмий далилларга бой ва оммабоп бўлишини таъминлаган;

қорақалпоқ ривоятларининг ўзига хос хусусиятлари, тарихий асослари ва таснифига доир илмий-назарий хулосалар ЎзР ФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида бажарилган «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 14 сентябрдаги 3/1255-2453-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ халқ насри асарларининг жанрий табиати, генезиси ва тематик таснифи бўйича ўзига хос хусусиятларини ёритишга эришилган;

қорақалпоқ фольклорида ривоят жанрининг ўзига хос хусусиятларини тадқиқ этиш ва тематик таснифини яратиш жараёнида чиқарилган илмий-назарий хулосалар Қорақалпоқ давлат университети қошидаги Бердақ миллий музейида қорақалпоқ халқ ижодиёти, хусусан, этнонимик ривоятлар бўйича кўргазма ва экскурс дарсларини ўтишда татбиқ этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2018 йил 18 майдаги 2-01/969-сон маълумотномаси). Натижада Бердақнинг “Шажара” асаридаги ривоятларни кенг халқ оммаси орасида тарғиб қилишга эришилган.