Аброров Сирожиддин Зухриддин ўғлининг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистонда ислом капитал бозори экотизимини шакллантиришнинг методологик асослари”, 08.00.07 – Молия, пул муомаласи ва кредит (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.DSc/Iqt406
Илмий маслаҳатчи: Валиев Бобур Батирович, иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари” илмий-тадқиқот маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01
Расмий оппонентлар: Кузиева Наргиза Рамазановна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Нурислом Тўхлиев, иқтисодиёт фанлари доктори, академик; Турсунов Анвар Султонович, иқтисодиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби.
Диссертация ўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистонда ислом капитал бозори экотизимини шакллантиришнинг методологик асослари бўйича илмий таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
услубий ёндашувга кўра “ислом капитал бозори экотизимини шакллантириш” тушунчасининг иқтисодий мазмуни мазкур жараённинг институционал асоси сифатида макродаражада – марказлашган ҳамда микродаражада – ислом молияси институтлари шариат кенгашларининг зарурий аҳамиятини бозор иштирокчиларининг хулқ-атвори жиҳатидан илмий асослаш орқали такомиллаштирилган;
молиявий инструментларнинг ислом молияси тамойиллари жиҳатидан номувофиқлик тавсифи туфайли фойдаланилмаётган молиявий ресурсларни ислом капитал бозорини шакллантириш орқали иқтисодий ва ижтимоий лойиҳаларга мақсадли ўналтириш таклифи асосланган;
глобал молиявий беқарорлик шароитида инвесторларнинг анʼанавий фонд индексларидаги юқори даражали рискларини камайтириш мақсадида рибо, майсир ва ғарар каби унсурлардан ҳолилиги сабаб молиявий инқирозларга бардошлироқ бўлган ислом фонд индексларидан фойдаланиш таклиф этилган;
Ўзбекистонга ислом молияси тамойиллари асосидаги инвестицияларни жалб қилишда ижара ва кечиктирилган тўловларнинг аввалдан белгиланиши ҳамда эмитент учун кредиторлик қарздорликни ифодалашига кўра даромадини юқори даражада аниқлик билан прогноз қилиш имкониятини берувчи ижара ва муробаҳа сукукларидан фойдаланиш асосланган;
Ўзбекистонда ислом капитал бозори экотизимини шакллантиришнинг методологик асослари унинг дастлабки босқичида сукук инструментини муваффақиятли жорий этиш ва ривожлантириш мақсадида Ислом тараққиёт банки техник кўмагини жалб қилиш жараёнини “ИТБ – БМТ – Миллий тартибга солувчи” доирасидаги ҳамкорлик шаклида ташкил этиш орқали такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистонда ислом капитал бозори экотизимини шакллантириш механизми бўйича ишлаб чиқилган илмий-услубий ва амалий тавсиялар асосида:
услубий ёндашувга кўра “ислом капитал бозори экотизимини шакллантириш” тушунчасининг иқтисодий мазмунини мазкур жараённинг институционал асоси сифатида макродаражада – марказлашган ҳамда микродаражада – ислом молияси институтлари шариат кенгашларининг зарурий аҳамиятини бозор иштирокчиларининг хулқ-атвори жиҳатидан илмий асослаш орқали такомиллаштиришга оид назарий-услубий материаллардан олий таълим муассасалари 70411101 – “Ислом иқтисодиёти ва молияси” таълим мутахассислиги талабалари учун тавсия этилган “Мулкни бошқариш ва режалаштириш” номли дарсликни тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2023-йил 17-июлдаги 314-сонли буйруғи). Мазкур илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши олий таълим муассасалари талабаларида “шариат кенгашлари” тушунчаларининг иқтисодий мазмуни ва молия бозоридаги аҳамияти бўйича янада кенгроқ назарий билим ва кўникмалар ҳосил қилиш учун услубий асос бўлган;
молиявий инструментларнинг ислом молияси тамойиллари жиҳатидан номувофиқлик тавсифи туфайли фойдаланилмаётган молиявий ресурсларни ислом капитал бозорини шакллантириш орқали иқтисодий ва ижтимоий лойиҳаларга мақсадли ўналтириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 13-апрелдаги “Капитал бозорини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6207-сонли Фармонида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 7-октябрдаги 06/33-4-20806-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида хорижда муваффақиятли синовдан ўтган илғор ёндашувларни қўллаш орқали барча тоифадаги инвесторлар учун капитал бозорининг қулайлигини ошириш капитал бозорини ривожлантиришнинг иккинчи асосий ўналиши этиб белгиланган;
глобал молиявий беқарорлик шароитида инвесторларнинг анʼанавий фонд индексларидаги юқори даражали рискларини камайтириш мақсадида рибо, майсир ва ғарар каби унсурлардан ҳолилиги сабаб молиявий инқирозларга бардошлироқ бўлган ислом фонд индексларидан фойдаланиш таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 13-апрелдаги “Капитал бозорини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6207-сонли Фармонида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 7-октябрдаги 06/33-4-20806-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида капитал бозорида инвесторлар сонини кўпайтириш ва мавжуд қимматли қоғозлар турини диверсификация қилиш ҳамда рақобатнинг янги омилларини шакллантиришнинг асоси яратилган;
Ўзбекистонга ислом молияси тамойиллари асосидаги инвестицияларни жалб қилишда ижара ва кечиктирилган тўловларнинг аввалдан белгиланиши ҳамда эмитент учун кредиторлик қарздорликни ифодалашига кўра даромадини юқори даражада аниқлик билан прогноз қилиш имкониятини берувчи ижара ва муробаҳа сукукларидан фойдаланишга оид таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 8-апрелдаги “Тадбиркорлик муҳитини яхшилаш ва хусусий секторни ривожлантириш орқали барқарор иқтисодий ўсиш учун шарт-шароитлар яратиш борасидаги навбатдаги ислоҳотлар тўғрисида”ги ПФ-101-сонли Фармонида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлигининг 2024-йил 7-октябрдаги 06/33-4-20806-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида капитал бозорини янада эркинлаштириш ҳисобига молия бозоридаги турли сегментларни ривожлантириш, қўшимча инвестицияларни жалб қилиш ва хизматлар соҳасини ривожлантиришга янги имкониятлар яратилган;
Ўзбекистонда ислом капитал бозори экотизимини шакллантиришнинг методологик асослари унинг дастлабки босқичида сукук инструментини муваффақиятли жорий этиш ва ривожлантириш мақсадида Ислом тараққиёт банки техник кўмагини жалб қилиш жараёнини “ИТБ – БМТ – Миллий тартибга солувчи” доирасидаги ҳамкорлик шаклида ташкил этиш орқали такомиллаштиришга оид таклифи Ислом Тараққиёт Банкининг Ўзбекистондаги вакиллиги фаолиятига тадбиқ этилган (Ислом Тараққиёт Банки Ўзбекистондаги вакилининг 2023-йил 22-ноябрдаги ФР-УЗ/11-22-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий қилиниши Капитал бозорини ривожлантириш агентлиги, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Тараққиёт дастури ва Ислом Тараққиёт Банки ўртасида шартнома имзоланишига хизмат қилган ва жами 220 минг АҚШ доллари қийматида техник кўмак жалб қилинган.