Садуллаева Матлюба Ахроровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Рақамлар моҳиятининг тарихий-фалсафий таҳлили”, 09.00.03 – Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Fal456
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат педагогика институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий раҳбар: Сафарова Нигора Олимовна, фалсафа фанлари доктори, профессор
Расмий оппонентлар: Саломова Ҳакима Юсуповна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Каримов Бозорқул Худойбердиевич, фалсафа фанлари номзоди, доцент
Етакчи ташкилот: Урганч давлат умиверситети
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади рақамларнинг фалсафий-тарихий моҳиятини очиб бериш асосида уларнинг замонавий жамиятнинг технологик ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишига таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
рақамнинг рамзий фикрлашга оид табиати, тафаккур ва рақам-рамз муносабати ва рақам тўғрисидаги диний-мифологик, космогоник қарашлар асосида унинг информацион (ахборот саводхонлиги, рақамли муҳитда йўл топиш учун зарур кўникмаларни ҳосил қилиш) ва эстетик (рамзий-ритмик идрок этиш) вазифалари гносеологик ва културологик асослаб берилган;
рақам гносеологик ифода этиш усули сифатида фикрни қисқартириш орқали умумлаштирилиш, фарқлаш ва онгда ўзлаштириш, когнитив фаолият воситаси эканлиги ҳамда рамзий (интуитив, билиш ва прогноз қилиш) ва категориал (воқеликни англаш, миқдорий ва сифатий, рақамли майдонни шакллантириш) каби хусусиятлари исботланган;
рақамнинг элементар ҳисоблаш операцияларида ифода этиш (аниқлаш) воситаси сифатида ҳаракат қилиш имконининг конвенционал табиатга эга бўлганлиги, идеал воқеликнинг (“учинчи дунё”, “идеал соҳа”) ўзига хос шакли - мавҳум муносабатлар дунёси билан узвий боғлиқ бўлган рақамлар дунёсининг асосини ташкил этиши аниқлаштирилган;
рақамларнинг генезиси натурал сонлар, ритм, анъанавий ғоявий-бадиий, рамзий-мажозий, тарбиявий моҳиятга эгалиги ҳамда рақам эволюциясида символик хусусиятлари рамзий конструкция вазифасини бажарганлиги онгни рамзлар призмасидан дунёни идрок этиш, календар тизимлари, ақлий хариталар ва маданий моделларнинг шаклланишига таъсири фалсафий очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Рақамлар моҳиятининг тарихий-фалсафий таҳлилини амалга ошириш борасида олинган натижалар асосида:
рақамнинг рамзий фикрлашга оид табиати, тафаккур ва рақам-рамз муносабати ва рақам тўғрисидаги диний-мифологик, космогоник қарашлар асосида унинг информацион (ахборот саводхонлиги, рақамли муҳитда йўл топиш учун зарур кўникмаларни ҳосил қилиш) ва эстетик (рамзий-ритмик идрок этиш) вазифаларига оид назарий умумлашмалар ва хулосалардан Бухоро давлат тиббиёт институтида бажарилган “Эрасмус+” дастурининг “Ҳармонисатион анд мутуал Реcогнитион оф Мастер программес ин оccупатионал анд Энвиронментал ҳеалтҳ (ҲАРМОНЕ)” (2023 йил) амалий лойиҳаси доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда илмий ва назарий манба сифатида фойдаланилган (Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2024-йил 1-февралдаги 05/1739-сон маълумотномаси). Натижада, Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотлар жараёнини таҳлил этиш ва амалга оширишнинг консептуал-фалсафий методологиясини очиб беришга ва рақамларнинг тиббиёт соҳасидаги ўрни ва роли, бу соҳани ривожида рақамлаштириш муҳим аҳамиятга моликлиги ҳамда тиббиётда рақамлар нафақат миқдорий ўлчовлар, балки соғлиқ, касаллик ва инсон ҳолати ҳақидаги тушунчаларнинг фалсафий акси сифатида хизмат қилган;
рақам гносеологик ифода этиш усули сифатида фикрни қисқартириш орқали умумлаштирилиш, фарқлаш ва онгда ўзлаштириш, когнитив фаолият воситаси эканлиги ҳамда рамзий (интуитив, билиш ва прогноз қилиш) ва категориал (воқеликни англаш, миқдорий ва сифатий, рақамли майдонни шакллантириш) каби хусусиятларига доир илмий назарий таҳлиллар, фалсафий хулосалар ва таклиф-тавсиялар Республика Маънавият ва маърифат маркази 2022-2023-йиллардаги фаолиятида, жумладан, 2023-йил учун чора-тадбирлар дастурининг Х йўналишида белгиланган “Янги замонавий таъсирчан тарғибот технологияларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш” 50-банди “Мамлакатда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, тарғибот-ташвиқот ишларининг замонавий ва таъсирчан усулларини ишлаб чиқиш ҳамда ҳудудларнинг ўзига хослигидан келиб чиқиб, янги мафкуравий технологияларни кенг жорий этиш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил 25-октябрдаги 10/135-сон маълумотномаси). Натижада, ўзбек халқининг маънавий қиёфасини такомиллаштириш, ёшларга юксак ахлоқий хусусиятларга эга бўлган ҳар бир шахсга хос бўлган бурч, тўғрилик, ўз Ватанига муҳаббат ва садоқат ҳиссини сингдириш, ташқи таҳдидлар ва “оммавий маданият”нинг зарарли таъсиридан муҳофаза қилиш тадбирларининг самарадорлигини оширишга, юртимизда амалга ошириладиган чора-тадбирларини такомиллаштириш ва замон талабига мослаштиришга хизмат қилган.
рақамнинг элементар ҳисоблаш операцияларида ифода этиш (аниқлаш) воситаси сифатида ҳаракат қилиш имконининг конвенционал табиатга эга бўлганлиги, идеал воқеликнинг (“учинчи дунё”, “идеал соҳа”) ўзига хос шакли - мавҳум муносабатлар дунёси билан узвий боғлиқ бўлган рақамлар дунёсининг асосини ташкил этишига оид назарий умумлашмалар ва таклифлардан Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2020-2024 йилларга мўлжалланган сайловолди дастурининг “ИИИ. Миллий иқтисодиётни барқарор ривожлантиришнинг устувор йўналишлари”да келтирилган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Ўзбекистон “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2024-йил 26-июндаги 02/02-41-сон маълумотномаси). Натижада, партия фаолиятида тизимдаги ходимларнинг ижтимоий, маънавий-маърифий йўналишдаги билим ва кўникмаларини ошириш ҳамда ислоҳотларнинг таъсирчанлигини ошириш, рақамли маданият, ахборот саводхонлиги, медиатаҳлил соҳасида билим ва кўникмаларнинг кенгайишига хизмат қилган;
рақамларнинг генезиси натурал сонлар, ритм, анъанавий ғоявий-бадиий, рамзий-мажозий, тарбиявий моҳиятга эгалиги ҳамда рақам эволюциясида символик хусусиятлари рамзий конструкция вазифасини бажарганлиги онгни рамзлар призмасидан дунёни идрок этиш, календар тизимлари, ақлий хариталар ва маданий моделларнинг шаклланишига таъсирига доир янгиликлар ва амалий таклифлардан “Ўзбекистон” телерадиоканали “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририятининг 2023-2024 йил январ-феврал ойларида эфирга узатилган “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” дастурлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУКнинг 2024-йил 13-февралдаги Ўз/РВ-08-24-сон маълумотномаси). Натижада, томошабинларнинг миллий тафаккурини кенгайтириш жараёнида гуманистик ғояларнинг моҳиятини чуқур англашга ўргатиш, рақамлар замонавий ҳаётда муҳим аҳамияти, самарадорликни ошириш, режалаштириш, тушуниш ва мулоқот қилишга ёрдам бериши билан бирга, онгли танловлар қилиш, атрофимиздаги дунё билан ўзаро муносабатда бўлиш тарзимизни шакллантирадиган соҳаларга тарқалганлиги каби фикрларни сингдиришга хизмат қилган.