Юлдашева Умида Асаналиевнананинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.     Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ҳудудлар солиқ салоҳиятини ошириш механизмини такомиллаштириш», 08.00.07 – «Молия, пул муомаласи ва кредит».
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.DSc/Iqt502.
Илмий маслаҳатчи: Аллаяров Шамсиддин Амануллаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/30.12.2019.I.17.01.
     Расмий оппонентлар: иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Ҳайдаров Низомиддин Ҳамроевич; иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Элмирзаев Самариддин Эшкуватович; иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Тураев Шавкат Шуҳратович.
Етакчи ташкилот: Г.В.Плеханов номидаги Россия иқтисодиёт университети Тошкент шаҳри филиали.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ҳудудлар солиқ салоҳиятини ошириш механизмини такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар бериш орқали ундан самарали фойдаланиш механизмлари ҳамда чора - тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
жисмоний шахслардан олинадиган мол-мулк солиғи ва ер солиғи (нотурар кўчмас мулк обектлари бундан мустасно) бўйича муддатида тўланмаган қарзига ҳисобланган пеня суммаларини, охирги 6 ой мобайнида молия-хўжалик фаолиятини амалга оширмаётган якка тартибдаги тадбиркорларнинг қатъий белгиланган миқдорлардаги даромад солиғи, ижтимоий солиқдан вужудга келган қарзи, хўжалик юритувчи субектларнинг ташқи савдо операсиялари бўйича муддати ўтган дебитор қарздорлиги учун қўлланилган жарималар суммаси 2023-йил 1-июн ҳолатига ҳисобдан чиқариш бўйича таклиф этилган;
ЯТТ билан меҳнат муносабатларида бўлган жисмоний шахслар учун тўланиши лозим бўлган ҳар йилги ижтимоий солиқ суммасининг миқдори йилига 6 бараваридан 1 бараваригача миқдорга камайтириш (савдо мажмуалари ва бозорларда фаолиятни амалга ошираётган ЯТТлардан ташқари) тўғрисида таклиф этилган;
ҳудудларни солиқ салоҳиятини оширишда солиқ сиёсати ва солиқ маъмуриятчилигини янада такомиллаштириш, тадбиркорлик субектларини тоифаларга ажратиш мезонлари, яъни жами даромади календар йил давомида (микрофирмалар учун 1 млрд сўмгача, кичик корхоналар учун 1 млрд сўмдан 10 млрд сўмгача, ўрта тадбиркорлик субектлари учун 10 млрд сўмдан 100 млрд сўмгача, йирик тадбиркорлик субектлари 100 млрд сўм ва ундан юқори) таклиф этилган;
ҳудудларни солиқ салоҳиятини ошириш мақсадида республика ҳудудларини тоифаларга ажратиш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлашнинг табақалаштирилган тизимини 5 тоифага ажратган ҳолда 5-тоифадаги туманларда рўйхатдан ўтган ва шу ҳудудларда фаолият юритадиган тадбиркорлик субектлари (йирик солиқ тўловчилар, доимий муассаса, бюджет ташкилоти ва давлат корхонаси, устав жамғармаси (капитали)да давлат улуши 50 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда бўлган юридик шахслар бундан мустасно) учун имтиёзлар тақдим этиш таклиф этилган.
ҳудудларни солиқ салоҳиятини ошириш жараёнида тадбиркорлик субектларини кенгайтириш, солиқ маъмуриятчилигини соддалаштириш мақсадида тадбиркорлик субектлари томонидан янги иш ўринлари яратилганда, уларга ер ва мол-мулк солиғи, ЖШОДС ва ижтимоий солиқ, ортиқча тўловларни қайтариш, солиқларни бўлиб тўлаш имтиёзлари берилади ҳамда солиқ текширувлари ўтказилмаслиги бўйича таклиф этилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ҳудудлар солиқ салоҳиятини ошириш механизмини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
жисмоний шахслардан олинадиган мол-мулк солиғи ва жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи (нотурар кўчмас мулк обектлари бундан мустасно) бўйича муддатида тўланмаган қарзига ҳисобланган пеня суммаларини, охирги 6 ой мобайнида молия-хўжалик фаолиятини амалга оширмаётган якка тартибдаги тадбиркорларнинг қатъий белгиланган миқдорлардаги даромад солиғи ва ижтимоий солиқдан вужудга келган қарзи, хўжалик юритувчи субектларнинг ташқи савдо операсиялари бўйича муддати ўтган дебитор қарздорлиги учун қўлланилган жарималар суммаси 2023-йил 1-июн ҳолатига ҳисобдан чиқариш бўйича таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 14-июндаги ПҚ-192-сонли қарорида ўз аксини топган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ Қўмитасининг 2024 йил 27 июндаги №16/1-61976-сон маълумотномаси). Натижада, жисмоний шахсларга нисбатан фаол ишбилармонлик муҳитини шакллантиришни янада рағбатлантириш, солиқ мажбуриятини бажаришда аҳоли томонидан ортиқча харажатларга йўл қўйилмайди ҳамда қўшимча иш ўринларини яратилади;
ЯТТ билан меҳнат муносабатларида бўлган жисмоний шахслар учун тўланиши лозим бўлган ҳар йилги ижтимоий солиқ суммасининг миқдори йилига 6 бараваридан 1 бараваригача миқдорга камайтириш (савдо мажмуалари ва бозорларда фаолиятни амалга ошираётган ЯТТлардан ташқари) тўғрисида таклифи Ўзбекистон Республикаси 2023-йил 16-июндаги ЎРҚ-847-сонли Қонунида ўз аксини топди. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ Қўмитасининг 2024 йил 27 июндаги №16/1-61976-сон маълумотномаси). Натижада, жисмоний шахслар ўз шахсий томорқа ер участкаларида қуйидагилар билан банд бўлган тақдирда: чорвачилик, иссиқхона хўжалиги, паррандачилик, қуёнчилик, асаларичилик, балиқчилик, боғдорчилик, лимончилик, гулчилик, мазкур майдонга БҲМнинг 1 баравар миқдорда ижтимоий солиқ тўланади;
ҳудудларни солиқ салоҳиятини оширишда, солиқ сиёсати ва солиқ маъмуриятчилигини янада такомиллаштириш, тадбиркорлик субектларини тоифаларга ажратиш мезонлари, яъни жами даромади календар йил давомида (микрофирмалар учун 1 млрд сўмгача, кичик корхоналар учун 1 млрд сўмдан 10 млрд сўмгача, ўрта тадбиркорлик субектлари учун 10 млрд сўмдан 100 млрд сўмгача, йирик тадбиркорлик субектлари 100 млрд сўм ва ундан юқори) таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 10-февралдаги ПФ-21-сонли Фармонида ўз аксини топган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ Қўмитасининг 2024 йил 27 июндаги №16/1-61976-сон маълумотномаси). Мазкур таклифни жорий этилиши натижасида, ўтган бир йилда 55 мингдан ортиқ бизнес учун мўлжалланган бинолар барпо этилди, пул айланмасини 1 миллион доллардан оширган тадбиркорлар сони 5 мингтага кўпайиб, 26 мингтани ташкил этди, экспорт қилувчи корхоналар сони 7,5 мингтага етиб, жами экспорт ҳажми эса 30 фоизга кўпайди;
ҳудудларни солиқ салоҳиятини ошириш мақсадида республика ҳудудларини тоифаларга ажратиш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлашнинг табақалаштирилган тизимини 5 тоифага ажратган ҳолда (5-тоифадаги туманларда рўйхатдан ўтган ва шу ҳудудларда фаолият юритадиган тадбиркорлик субектлари (йирик солиқ тўловчилар, доимий муассаса, бюджет ташкилоти ва давлат корхонаси, устав жамғармаси (капитали)да давлат улуши 50 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда бўлган юридик шахслар бундан мустасно) учун солиқдан имтиёзлар тақдим этиш бўйича таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 30-декабрдаги ПФ-287-сонли Фармонида ўз аксини топган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ Қўмитасининг 2024 йил 27 июндаги №16/1-61976-сон маълумотномаси). Натижада, ҳудудлар ўртасидаги иқтисодий тенгсизликни қисқартириш, туман ва шаҳарларни уларнинг шароити, салоҳияти ва имкониятларидан келиб чиқиб ривожлантириш бўйича янгича ёндашув жорий этилди, бешинчи тоифадаги туманларда рўйхатдан ўтган ва шу ҳудудларда фаолият юритадиган тадбиркорлар учун фойда солиғи, АОС ва ижтимоий солиқларни 1% миқдорида тўлайди, якка тартибдаги тадбиркорлар ЖШОДСнинг қатъий белгиланган суммаларини тўлашдан озод қилинди, юридик шахслар мол-мулк ва ер солиғини мазкур солиқлар бўйича ҳисобланган суммани 1% миқдорида тўлаши белгиланди;
ҳудудларни солиқ салоҳиятини ошириш механизимини такомиллаштириш жараёнида тадбиркорлик субектларини кенгайтириш, солиқ маъмуриятчилигини соддалаштириш мақсадида тадбиркорлик субектлари томонидан янги иш ўринлари яратилганда ер ва мол-мулк солиғи, ЖШОДС ва ижтимоий солиқ, ортиқча тўловларни қайтариш, солиқларни бўлиб тўлаш имтиёзлари берилиши ҳамда солиқ текширувлари ўтказилмаслиги бўйича таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023-йил 12-июндаги ПФ-93-сонли Фармонида ўз аксини топган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Солиқ Қўмитасининг 2024 йил 27 июндаги №16/1-61976-сон маълумотномаси). Натижада, тадбиркорлик субектлари томонидан янги иш ўринлари яратилганда, ер ва мол-мулк солиғи 50% дан 75%гача тўлиқ озод этилади, ЖШОДС қайтарилади ва ижтимоий солиқ эса 50%га камайтирилади, республика миқёсида 21 та тадбиркорлик субектлари учун 27 090 млрд сўмни, 3-6-12 ой муддатга солиқларни бўлиб тўлаш имтиёзлари берилди.