Қувондиқов Ваҳобжон Ортиқовичнинг
фан доктори (DSc)  диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Кичик молекулали донор - аксепторлар асосидаги органик қуёш элементларининг оптик структуравий ва фотоволтаик хусусиятлари”, 01.04.05 - Оптика (физика-математика фанлари).
    Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/FM268.
    Илмий раҳбар: Нематов Шерзод Қаладарович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
    Диссертация бажарилган муассаса номи: У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
    ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM/Т.65.01.
    Расмий оппонентлар:
Бахрамов Сагдилла Абдуллаевич, физика-математика фанлари доктори, академик;
Хушвақтов Ҳаким Абдулҳақович, физика-математика фанлари доктори, профессор;
Юсупов Джавдад Бакиджанович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
    Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
    Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ушбу ишнинг мақсади кичик молекулали донор/аксепторлар асосидаги органик қуёш элементлар структураси ва функсионал хусусиятларини оптималлаштиришнинг улардаги энергия алмашиниш жараёнларига таъсир механизмларини оптик, структуравий ва фотоволтаик характеристикалари орқали аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
     янги синтез қилинган кичик молекулали “ББЦМ-1” ёки “ББЦМ-2” донор материалнинг юпқа плёнка ҳолатдаги ютилиш спектрида молекулалараро π−π* ўтишлар билан боғлиқ бўлган 560 ва 610 нм ларда ҳосил бўлган ютилиш полосалари 0-0 ва 0-1 электрон ўтишларга мос келиши ҳамда юпқа плёнканинг кристалланиш ва агрегацияланиниш хусусиятларини белгилаши кўрсатилди;
     илк бора кичик молекулали “ББЦМ-1” ёки “ББЦМ-2” донор асосида “ББЦМ-1:Й6” ва “ББЦМ-2:Й6” ҲГЎли фаол қатлам структуралари олинди. Ишлов берилмаган ҳолатда ушбу фаол қатлам донор/аксептор молекулаларининг ўзаро боғланишлари кучсизлиги, структуранинг кристалланиш ва фазаларга ажаралиш даражаси пастлиги аниқланди;
     “ББЦМ-1:Й6” ва “ББЦМ-2:Й6” фаол қатламларга қўшимча эритувчилар қўшиб термик ишлов бериш фаол қатламнинг кристалланиш ва тартибланиш даражасининг кескин ортишига, фаол қатламда Д:А фазалар ажаралиш даражасини оширишга, экситон генерацияси ва зарядлар ажралиши кўрсатгичларини кескин ортишига олиб келиши кўрсатилди;
    илк бора ҲГЎли “ББЦМ-1:Й6” ва “ББЦМ-2:Й6” фаол қатлам асосида “шиша/ИТО/ПЕДОТ:ПСС/фаол қатлам/ПДИНН/Аг” структурадан иборат ОҚЕ намуналари яратилди. Шунингдек, ушбу ОҚЕда юқори даражадаги самарадорликга эришиш учун Д:А масса улушлари нисбати, қўшимча эритувчи тури ва миқдори, термик ишлов бериш усули ва ҳарорати, фаол қатламни тайёрлаш ҳарорати бўйича оптимал қийматлар ўрнатилди;
“ББЦМ-1:Й6” фаол қатлам асосидаги ОҚЕда коваклар ва электронлар ҳаракатчанлиги нисбатини μҳ/μе = 1,68 га, “ББЦМ-2:Й6” фаол қатламли ОҚЕда эса μҳ/μе = 0,05 га тенглиги экспериментал кўрсатиб берилди. Шунингдек, “ББЦМ-2:Й6” фаол қатламли ОҚЕда ковак ва электрон ҳаракатчанлик кўрсаткичлари нисбати бирдан жуда кичиклиги  (μҳ/μе <1) зарядлар ҳаракатчанлигидаги ўзаро номутаносибликни кўрсатиши билан бирга ЖСC ва ФФ қийматлари пастлигининг асосий сабаби эканлиги кўрсатилди;
илк бора фуллеренсиз кичик молекулали “О-ИДТБР” асосидаги “П3ҲТ:О-ИДТБР” фаол қатламга турли улушларда “П3ПТ” донорни киритиб фаол қатлам структурасини модификация қилиш орқали ОҚЕнинг самарадорлиги ва термик барқарорлигини яхшилашни таъминловчи “дуал-политиофен” стратегияси таклиф қилинди;
илк бора фуллеренсиз кичик молекулали “О-ИДТБР” аксептор ва “дуал политиофен” асосидаги уч компонентали “П3ҲТ/П3ПТ:О-ИДТБР” фаол қатлам намуналари олинди. Шунингдек, уч компонентали “П3ҲТ/П3ПТ:О-ИДТБР” фаол қатлам таркибида “П3ПТ”нинг улуши 30% дан 70% гача ошиб бориши полимер занжирлари орасидаги ўзаро боғланишларнинг юқори даражада яхшиланиши ҳамда ёруғлик ютилиш коеффициентини сезиларли ортишига олиб келиши кўрсатилди;
уч компонентали “П3ҲТ/П3ПТ:О-ИДТБР” фаол қатламда “П3ПТ”нинг улуши 15% дан 70% гача ортиши фаол қатламдаги доменлар ўлчамларини ҳам ортишига сабаб бўлиши, ҳамда бу орқали фаол қатламнинг микротузилишини самарали тарзда бошқариш ва зарядларни ташиш учун қулай Д:А фазалар ажралишларга эришиш мумкинлиги кўрсатилди;
 уч компонентали 30% “П3ПТ” улушга эга “П3ҲТ/П3ПТ:О-ИДТБР” фаол қатламли ОҚЕда энг юқори 7,41% самарадорликка эришилди. Шунингдек, “П3ҲТ/П3ПТ:О-ИДТБР” фаол қатлам асосидаги уч компонентали тизимда оддий, икки компонентали ОҚЕга нисбатан юқорироқ самарадорлик кўрсаткичларга эришиш мумкинлиги исботланди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
“ББЦМ:Й6” фаол қатламларга қўшимча эритувчи қўшилиб термик ишловлар беришнинг ОҚЕлар оптик, структуравий ва фотоволтаик параметрларига таъсирини ўрганишда олинган натижалардан, хорижий журналларда (Чемиcал Энгинееринг Жоурнал, Вол. 478, 2023, пп.147206. ИФ=13.3; АCС Материалс леттерс 6 (2) 2024, пп.713-719 ИФ=9.6; ИФ=6;  Сусмат 4 (3) 2024, э203. ИФ=18.7 ва бошқалар) ОҚЕлар фаол қатлам абсорбсион ва кристаллик хусусиятларининг термик ишлов бериш ҳароратига боғлиқлигини тушунтиришда фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш ОҚЕлар фаол қатлам кристалланишининг оптимал ҳароратини аниқлаш ва ютилиш спектрларидаги силжишларнинг физикавий сабабини тушунтириш имконини берган.
ОҚЕ фаол қатламидаги донор ва фуллеренсиз аксепторнинг агрегацияланиш эффекти кристалланиш жараёнига боғлиқлиги кўрсатилган оптик ютилиш спектрларидан ҳамда морфологик хусусиятларидан, хорижий журналларда (Адванcед Материалс Вол.36, 39, 2024, 2406653 ИФ=27.2; Адванcед Материалс 2024, 2409212 ИФ=27.2; Адванcед Фунcтионал Материалс 2024, 2408960 ИФ=18.5 ва бошқалар) ОҚЕлар фаол қатламидаги донор–аксептор аралашмасининг абсорбсион ва морфологик хусусиятлари агрегация даражасига боғлиқлигини тушунтиришда фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш полимер донор ва фуллеренсиз аксепторлардан иборат фаол қатламларнинг агрегацияланиш даражасини аниқлаш имконини берган.
ОҚЕнинг эгилувчан структураси ва уларни оптималлаштириш стратегияларидан хорижий журналларда (Солар РРЛ 7 (23) 2023, 2300699 ИФ=6; Чемиcал Энгинееринг Жоурнал Вол. 476, 2023. 146723, ИФ=13.3; АCС Апплиед Полймер Материалс 6 (7) 2024, пп.3883-3893 ИФ=4.4  ва бошқалар) турли таркибли эгилувчан ОҚЕда энергия қайта ўзгартирилиш самарадорлигининг максимал қийматларини аниқлашда фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш турли таркибли эгилувчан ОҚЕнинг саноатлаштириш потенсиалини аниқлаш имконини берган.