Esanov Shohboz Ashurovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmogʻi nomi): “Barqaror fullerenlarning molekulyar-kolloid eritmalarini tadqiq qilish: optik va strukturaviy xususiyatlari”, 01.04.05 - Optika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/FM1101.
Ilmiy rahbar: Maxmanov Urol Kudratovich, fizika-matematika fanlari doktori, katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: U.A. Arifov nomidagi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSc.02/30.12.2019.FM.65.01.
Rasmiy opponentlar:Nematov Sherzod Kalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor;
Payziev Shermaxamat Dalievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi. Ushbu ishning maqsadi barqaror C60, C70 fullerenlarning molekulyar-kolloid eritmalarining optik va strukturaviy xususiyatlaridagi o‘zgarishlarni aniqlash, morfologik parametrlari boshqariladigan fulleren tarkibli turli o‘lchovli nanoagregatlar sintez qilish usullarini yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
C60/geksan/ksilol eritmasida komponentlar tarkibining o‘zgarishi fulleren va erituvchi molekulalari o‘rtasida o‘zaro zaryad almashinishlari hisobiga eritma optik yutilish spektrida musbat solvatoxrom effekti va gipoxrom effekti birgalikda sodir bo‘lishi aniqlangan;
barqaror fullerenlarning binar erituvchilardagi eritmalari nur sindirish ko‘rsatkichi qiymatlarining o‘zgarishi va unda sodir bo‘ladigan “fulleren-fulleren”, “fulleren-erituvchi” o‘zaro ta’sirlar o‘rtasida korrelyasiya o‘rnatilgan;
C60/NMP va C60/NMP/ksilol eritmalarining eskirishi va komponentlarining konsentratsiyasi o‘zgarishi bilan eritmada strukturaviy o‘zgarishlar (molekulyar komplekslar va nanozarrachalarning qayta tashkillanishi) jarayoni yuzaga kelishi aniqlangan;
kam konsentrasiyali C70/ksilol/TGF eritmada fulleren nanoagregatlari sintezi boshlanishi va barqarorlikka erishish vaqti eritma tarkibi va uni saqlash vaqtiga bogʻliqligi o‘rnatilgan;
ilk bor C60/etilbenzol/IPS (erituvchilarning hajmiy ulushi mos holda 0,75:0,25) eritma tomchisidan hosil bo‘lgan nanostrukturalarning taglik sirtida taqsimlanishi sirtning notekislik darajasiga bog‘liqligi aniqlangan;
ilk bor fullerenlarning molekulyar va kolloid eritmalari bug‘lanishidan nanoquvur va nanoviskerlar (C60NQ, C70NQ, C60NW va C70NW) selektiv sintezi amalga oshirilib, dastlabki tomchi tarkibi va taglik haroratini o‘zgartirish bilan ularning morfologik xususiyatlarini boshqarishni amalga oshirish taklif etilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Barqaror (C60, C70) fullerenlarning molekulyar va kolloid eritmalarining optik xususiyatlari, turli o‘lchovli nanoagregatlarni sintez qilish, ularning morfologik xususiyatlarini tadqiq qilish natijalariga ko‘ra:
fulleren molekulalarining ikki komponentli organik erituvchilardagi molekulyar va kolloid eritmalari optik xususiyatlarini tadqiq qilish va ular asosida turli g‘ovaklikdagi nanoagregatlaridan iborat yupqa qatlam hosil qilish usulidan MUK-2021-47 “Moslashuvchan organik fotovoltaika: yangi ko‘chma qayta tiklanadigan energiya manbai” nomli O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma fundamental loyiha ilmiy-texnikaviy vazifalarini bajarishda tadbiq etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2024-yil 5-avgustdagi 2/1255-1740-sonli ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish fulleren tarkibli polimer organik quyosh elementining optik, strukturaviy xususiyatlarini aniqlash hamda faol qatlam yupqa plyonkasining agregatsiyalanish va kristallanish xususiyatlarini o‘rganish imkonini bergan;
turli silliq taglik sirtida fullerenlar (C60 va C70) molekulalaridan nol, bir va ikki o‘chovli nanostrukturalar olish usulidan MRB-2021-540 “Sb2(SxSe1-x)3 qattiq eritmalar asosidagi arzon, ekologik toza va yuqori samarali yupqa qatlamli quyosh elementlari” nomli loyihaning ilmiy-texnikaviy vazifalarini bajarishda tadbiq etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2024-yil 6-avgustdagi 2/1255-1765-sonli ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish n-CdS va p-Sb2(Sx,Se1-x)3 qatlamlari orasiga C60 nanoagregatlari/nanostrukturalaridan iborat yupqa qatlam kiritilganda quyosh elementining bir vaqtda hajmi va o‘zaro sirtlaridagi nurlanishsiz rekombinatsiyalarga sabab bo‘luvchi nuqsonlarni kamaytirishi hamda p-n geteroo‘tishda tok o‘tish mexanizmini yaxshilashi natijasida yuqori samarador quyosh elementi olish imkonini bergan.