Abdurazzoqov Javohir Rustamovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “Nochiziqli komponentlarni shakllantirish va tasniflash algoritmlari”, 05.01.03 – “Informatikaning nazariy asoslari” (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD/T4410
Ilmiy rahbarning F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Abduraximov Baxtiyor Fayzievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: “Toshkent irrigasiya va qishloq xo‘jaligini mexanizasiyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti, DSc.03/26.05.2022.T.10.05.
Rasmiy opponentlar: Mirzaev Nomaz, texnika fanlari doktori, professor; Xodiev Shuxrat Ilxamovich, texnika fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi mashinali o‘qitish va genetik algoritm yordamida simmetrik blokli shifrlarning nochiziqligi yuqori komponentlarini tasniflash va shakllantirish algoritmlarini ishlab chiqish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
simmetrik shifrlash algoritmlari nochiziq komponentlari asosida o‘quv va nazorat tanlanmalarni shakllantirish yondashuvi taklif etilgan;
tayanch vektorlar usuli giperparametrlarini optimallashtirish asosida raund kalitlarini tasniflash aniqligini oshirish yondashuvi taklif etilgan;
genetik algoritmni neyron tarmoq arxitekturasida qo‘llash  asosida shifrlash kaliti bitlarini tasniflash algoritmi ishlab chiqilgan;
xosmas qo‘shnilik matrisani genetik algoritm yordamida ajratish va affin funksiyada qo‘llash asosida statik nochiziq komponent qiymatlarini shakllantirish algoritmi ishlab chiqilgan;
genetik algoritm parametrlarida kriptografik baholashni inobatga olgan holda dinamik nochiziq komponentlar qiymatlarini shakllantirish algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Tadqiqotda ishlab chiqilgan nochiziqli komponentlarni shakllantirish va tasniflash algoritmlari hamda dasturiy majmua asosida:
genetik algoritmga asoslangan neyron tarmoq giperparametrlarni optimallashtirish orqali ishlab chiqilgan tasniflash algoritmi Surxondaryo viloyati statistika boshqarmasining Raqamlashtirish va ma’lumotlarni saqlash markazida joriy etilgan (Surxondaryo viloyati hokimligining 2024-yil 23-sentyabrdagi 07-07/1988-sonli ma’lumotnomasi). Natijada ishlab chiqilgan algoritm iqtisodiy ko‘rsatgichlar haqidagi ma’lumotlarni bashoratlash 8-10%ga yaxshilangan hamda 11-13% ga vaqtni qisqartirish imkonini bergan;
tadqiqotda genetik algoritmga asoslangan holda shakllantirilgan S komponent AESning ichki nochiziq almashtirish bloki o‘rniga qo‘yish orqali yaratilgan dasturiy majmua, Raqamli texnologiyalar vazirligi Surxondaryo viloyat xududiy sho‘basida katta hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash maqsadida joriy etilgan (Surxondaryo viloyati hokimligining 2024-yil 23-sentyabrdagi 07-07/1988-sonli ma’lumotnomasi). Natijada tasodifiy yuz mingta ochiq matn va kalitlari kiritib, mavjud AES algoritmi bilan solishtirilganda vaqt sarfini 11,5-12,5% gacha ochiq matnlarni shifrlash hamda shifrni dastlabki matnga o‘girishda vaqtni 10,5%-12% gacha qisqartirish imkonini bergan;
tadqiqot ishida shakllantirilgan statik S nochiziq komponent simsiz lokal tarmoq xavfsizligini ta’minlash, maʼlumotlarni shifrlash jarayonidagi samaradorligini baholash maqsadida Surxondaryo viloyati Davlat aktivlarini boshqarish boshqarmasi tasischiligidagi “Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish markazi” MChJda axborot almashish jarayoniga joriy etilgan (Surxondaryo viloyati hokimligining 2024-yil 23-sentyabrdagi 07-07/1988-sonli ma’lumotnomasi). Natijada statik S komponent umumiy bardoshlilik koʻrsatgichi boʻyicha AES shifrlash standartining ichki nochiziq almashtirish blokidan o‘rtacha 12,5% yuqori ko‘rsatgichga erishish imkonini bergan;
tadqiqotda shakllantirilgan S komponent asosida ishlab chiqilgan dasturiy majmua katta hajmdagi ma’lumotlarni himoyalash maqsadida Surxondaryo viloyati IT park Termiz filialida joriy etilgan (Surxondaryo viloyati hokimligining 2024-yil 23-sentyabrdagi 07-07/1988-sonli ma’lumotnomasi). Natijada majmuaga tasodifiy bir millionta ochiq matn va kalitlarni kiritish orqali hosil qilingan shifr matnlar AES algoritmi bilan taqqoslaganda vaqt sarfi bo‘yicha 13-15% ga qisqartirish imkonini bergan;
genetik algoritmga asoslangan shakllantirilgan statik S komponent Xitoy davlatining SM4 shifrlash algoritmining S komponenti o‘rniga qo‘yish orqali Xitoy davlatining Inner Mongolia Wangxin Information Security Service Co., Ltd tashkilotiga joriy etilgan (Inner Mongolia Wangxin Information Security Service Co. Ltd tashkilotining 2024-yil 10-apreldagi WXSEC20240410005 raqamli ma’lumotnomasi) Natijada SM4 shifrlash algoritmi bardoshligi o‘rtacha 13-13,5% yaxshilanishiga erishilgan.