Хамраева Зебинисо Хайдар қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ва семантик таҳлили (инглиз ва ўзбек тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик ихтисослиги (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil3005
Илмий раҳбар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.2019.Fil.83.01.
Расмий оппонентлар: Даниева Майсара Джамаловна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Самандаров Рустам Дўсёрович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мураккаб синтактик қурилмаларнинг деривацион ва семантик таҳлили орқали уларнинг формал-структур ҳамда мазмуний синтаксис нуқтайи назаридан антропосентрик парадигма мезонларига таянган ҳолда нутқий жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
синтактик (лингвистик) ҳамда семантик (экстролингвистик) омилларнинг мураккаб синтактик қурилмалар деривациясида, уларнинг коммуникатив функсионал қиймат касб этишида, тенг аҳамиятли эканлиги мазмуний синтаксис ҳамда антропосентрик парадигма меъзонларига таянган ҳолда исботланган;
қўшма гап, аралаш мураккаб қўшма гаплар, период, прозаик строфа, мураккаб синтактик бутунлик каби синтактик қурилмаларнинг ҳар бирининг структур-семантик жиҳатлари мавжуд бўлишига қарамай, улардаги умумийлик белгилари бундай қурилмаларни мураккаб синтактик қурилма тарзида номлаш мумкинлиги асосланган;
операндларнинг паратактик ёки гипотактик муносабати орқали шаклланган период, мураккаб синтактик бутунлик, прозаик строфалар каби қурилмалар ўзаро алоқа шаклларига кўра ва ўзаро синтактик алоқа муносабатларига кўра фарқланишига оид қарашлар тавсифланган ва уларнинг синтактик-деривацион ва нутқий-семантик хусусиятлари  далилланган;
мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик хусусиятлари нутқда тингловчининг диққатини қаратиш, узатилаётган ахборотнинг таъсирчанлигини ошириш, мазмунни фаол узатиш каби функсионал-коммуникатив аспектлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик таҳлили тадқиқи боʻйича ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:
мураккаб синтактик қурилмалар қурилмалар деривацияси ҳамда семантик хусусиятлари нутқда тингловчининг диққатини қаратиш, узатилаётган ахборотнинг таъсирчанлигини ошириш, мазмунни фаол узатиш каби функсионал-коммуникатив аспектлари очиб берилиши асосида олинган илмий-назарий қарашлардан ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан 2017-2020-йилларда бажарилган ФЗ-2016-09081165532 рақамли “Қорақалпоқ тилининг янги алфавити ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 15-апрелдаги 163-сон маълумотномаси). Натижада фундаментал лойиҳа доирасида тайёрланган илмий мақолалар ҳамда монографияларда тил ва нутқ ҳамда мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси билан боғлиқ илмий аниқликнинг оширилиши таъминланган.
синтактик (лингвистик) ҳамда семантик (экстролингвистик) омилларнинг мураккаб синтактик қурилмалар деривациясида, уларнинг коммуникатив функсионал қиймат касб этишида, тенг аҳамиятли эканлиги мазмуний синтаксис ҳамда антропосентрик парадигма меъзонларига таянган ўрганилиши жараёнида олинган хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида бажарилган Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 2016-2018-йилларга мўлжалланган 561624-ЕРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг  2024-йил 3-апрелдаги 709/02-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа кесимидаги тадқиқот ишларида ҳозирги инглиз ва ўзбек тилларидаги мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик тавсифи назарий ва амалий томондан олиб борилган таҳлил асосида ўрганилиши ушбу тадқиқотнинг натижаларига назарий асос сифатида хизмат қилган.
қўшма гап, аралаш мураккаб қўшма гаплар, период, прозаик строфа, мураккаб синтактик бутунлик каби синтактик қурилмаларнинг ҳар бирининг ўзига хос жиҳатлари мавжуд бўлишига қарамай, улардаги умумийлик белгилари бундай қурилмаларни мураккаб синтактик қурилма тарзида номлаш мумкинлиги борасидаги хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа иттифоқининг Эрасмус+ дастури 58545-ЭПП-1-2017-1-ЭС-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП CЛАСС: “Cомпутатионал лингуистиcс ат Cентрал Асиан университиес” грант лойиҳаси доирасида тилшуносликдаги компютер лингвистикасига оид атамаларнинг ижтимоий-сиёсий лексик хусусиятларини аниқлашда диссертация илмий хулосалари ва илмий натижаларидан фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил  5-апрелдаги 729/02-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган модулда мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик таҳлилига оид умумназарий ёндашувнинг инглиз ва ўзбек адабий тиллари материалига татбиқи асосида қилинган таҳлил натижалари лингвистик қонуниятларга мувофиқ асосланган.
операндларнинг паратактик ёки гипотактик муносабати орқали шаклланган период, мураккаб синтактик бутунлик, прозаик строфалар каби қурилмалар ўзаро алоқа шаклларига кўра ва ўзаро синтактик алоқа муносабатларига кўра фарқланишига оид қарашларга оид назарий қарашларга доир хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг ТЕМПУС дастури 2014-2016 йилларга мўлжалланган Темпус Прожеcт 544161- ТЕМПУС-1-2013-1-УК-ТЕМПУС-ЖПCР Астон Университй ДеТЕЛ “Девелопинг тҳе Теачинг оф Эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроугҳ тҳе девелопмент оф блендед Мастерс Программес” лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2024-йил  3-апрелдаги 710/02-сон маълумотномаси). Натижада мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ва семантик таҳлилининг синтактик-деривацион ва нутқий-семантик хусусиятлари бўйича олинган олинган хулосалар инглиз ва ўзбек тиллари таълими мазмунини бойитишга имкон берган.
ҳозирги инглиз ва ўзбек тилларидаги мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик тавсифи назарий ва амалий томондан олиб борилган таҳлил асосида ишлаб чиқилган хулосалардан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясида 2024 йил 9-март куни эфирга узатилган “Сифатли таълим – тараққиёт пойдевори” кўрсатувининг навбатдаги сонининг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон МТРК Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2024 йил 17-апрелдаги 01-07/79-сон маълумотномаси). Натижада мураккаб синтактик қурилмалар деривацияси ҳамда семантик таҳлилига оид умумназарий ёндашувнинг инглиз ва ўзбек адабий тиллари материалларига татбиқи асосида қилинган таҳлил хулосалари лингвистик қонуниятларга мувофиқ асосланиши ҳақидаги маълумотлар Самарқанд телерадиокомпанияси кўрсатувлари ижодкорларига тақдим этилган ва улардан кейинги кўрсатувларда ҳам фойдаланиш кўзда тутилган.