Дадабаева Феруза Хусанбоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Абдулла Қодирий “Ўткан кунлар” романи русча ва немисча таржималарида тарихий, миллий ва услубий ўзига хосликни қайта яратиш муаммолари”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №B2024.1.PhD/Fil1136.
Илмий раҳбар: Садиқов Зохид Якубжонович, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Наманган давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.76.05.
Расмий оппонентлар: Ҳошимова Дилдора Мадаминовна, филология фанлари доктори, профессор; Аъзамов Омаджон Бурхонович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади  Абдулла Қодирийнинг “Ўткан кунлар” асари ва унинг немисча ва русча таржималарини аслият билан тарихий-миллий ва услубий жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“Ўткан кунлар” романининг русча ва немисча таржималарида берилган изоҳлар аслият ва таржима ўртасида мутаносиблик, мукаммалликни белгилашга, Б.Орипова томонидан тайёрланган тўлдирилган нашрдаги изоҳлар ҳамда эпилог ва эпиграфлар таржимаси асарнинг Арно Шпехт томонидан амалга оширилган немисча таржимасини тўлдиришга ва мукаммаллаштиришга хизмат қилгани аниқланган;
“Ўткан кунлар”даги реал, ижтимоий ва психологик хронотоплар таржималари бутун дунё халқлари учун қабул қилинган қонуниятлар асосида тасвирлангани сабабли мутаржимлар учун муаммо туғдирмагани, ва, аксинча, аслиятдаги тарихий, миллий ва фолклор хронотоплар таржималари бир миллат тарихи, маданияти ва миллий ўзига хослигини ифодалагани учун уларни таржима қилишда мутаржимлар хато ва камчиликларга  йўл қўйгани исботланган;
асардаги миллий ўзига хосликни қайта яратишда рус таржимонлари Л.Бат ва В.Смирновалар аслият тили воситаларига ва таржима тилида шу воситаларни ифодалай оладиган сўзлар ва бирикмаларни қўллашда давр руҳини ҳис қилмаган ҳолда ёндошгани, натижада романнинг рус тили орқали амалга оширилган немисча таржимасида ҳам айрим ўринларда шу каби камчиликлар кузатилгани, романнинг кейинги русча таржимасида мутаржим М.Сафаров эса айнан шу жиҳатлар билан таржиманинг аслиятга мувофиқлигини таъминлашга эришгани далилланган;
“Ўткан кунлар” романидаги муаллиф томонидан қўлланилган ўхшатиш, сифатлаш,  мақол ва идиомаларни ғарб тилларига таржима қилишда конкретлаштириш, умумлаштириш, муқобил вариант билан бериш, изоҳлаш ва шарҳлаш каби таржима тамойиллари ижобий натижа берган бўлса, сўзма-сўз таржима қилиш ёки тушириб қолдириш каби ҳолатлар аслиятдаги маъно англашилишига тўсқинлик қилгани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўткан кунлар” романининг русча ва немисча  таржималаридаги тарихий-миллий ва услубий ўзига хосликни қайта яратиш муаммоларини тадқиқ этиш жараёнида олинган илмий натижалар асосида:
“Ўткан кунлар” романининг русча ва немисча таржималарида берилган изоҳлар аслият ва таржима ўртасида мутаносиблик, мукаммалликни белгилашга, Б.Орипова томонидан тайёрланган тўлдирилган нашрдаги изоҳлар ҳамда эпилог ва эпиграфлар таржимаси асарнинг Арно Шпехт томонидан амалга оширилган немисча таржимасини тўлдиришга ва мукаммаллаштиришга хизмат қилгани, асардаги реал, ижтимоий ва психологик хронотоплар таржималари бутун дунё халқлари учун қабул қилинган қонуниятлар асосида тасвирлангани сабабли мутаржимлар учун муаммо туғдирмагани, ва, аксинча, аслиятдаги тарихий, миллий ва фолклор хронотоплар таржималари бир миллат тарихи, маданияти ва миллий ўзига хослигини ифодалагани учун уларни таржима қилишда мутаржимлар хато ва камчиликларга  йўл қўйгани ҳақидаги илмий хулосалардан Андижон давлат университетида 2022-2023 йилларда бажарилган “№ ИЛ-402104213. Ўзбек тилида электрон лингвистик энциклопедик луғат ишлаб чиқиш” давлат инновацион-тадқиқот дастурлари доирасидаги лойиҳада  фойдаланилган (Андижон давлат университетининг 2024 йил 22-июндаги 39-04-723-сон маълумотномаси). Натижада таржимада қўлланилувчи айрим тил бирликларининг ўзига хосликлари очиб берилган;
асардаги миллий ўзига хосликни қайта яратишда рус таржимонлари Л.Бат ва В.Смирновалар аслият тили воситаларига ва таржима тилида шу воситаларни ифодалай оладиган сўзлар ва бирикмаларни қўллашда давр руҳини ҳис қилмаган ҳолда ёндошгани, натижада романнинг рус тили орқали амалга оширилган немисча таржимасида ҳам айрим ўринларда шу каби камчиликлар кузатилгани, романнинг кейинги русча таржимасида мутаржим М.Сафаров эса айнан шу жиҳатлар билан таржиманинг аслиятга мувофиқлигини таъминлашга эришгани ҳақидаги маълумотлардан 2021-2022 йилларда бажарилган “Ўзбек ҳарбий санъати тарихи” номли фундаментал лойиҳа доирасида фойдаланилган (ЎзР Мудофаа вазирлигининг 2024 йил 29-мартдаги 10/617-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида ишлаб чиқилган монография мазмунининг бойитилишига эришилган;
“Ўткан кунлар” романидаги муаллиф томонидан қўлланилган ўхшатиш, сифатлаш,  мақол ва идиомаларни ғарб тилларига таржима қилишда конкретлаштириш, умумлаштириш, муқобил вариант билан бериш, изоҳлаш ва шарҳлаш каби таржима тамойиллари ижобий натижа бергани, сўзма-сўз таржима қилиш ёки тушириб қолдириш каби ҳолатлар аслиятдаги маъно англашилишига тўсқинлик қилгани ҳақидаги илмий хулосалардан “Ўзбекистон” телерадио канали ДМ томонидан тайёрланган “Адабий жараён”, “Таълим ва тараққиёт” номли  дастурларнинг сенарийсида 2023 йил феврал ва декабр ойлари ҳамда 2024 йил январ ва феврал ойлари сонларида тадқиқотчи билан бевосита суҳбат олиб борилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2024 йил 6-мартдаги 04-36-340-сон  маълумотномаси). Натижада ушбу дастурларнинг янада қизиқарли  ва долзарблигига эришилган, тадқиқот обекти бўлган “Ўткан кунлар” асари устида олиб борилаётган  тадқиқотлар, таҳлиллар ва таржималар  романнинг таржимашунослик соҳаси билан боғлиқ бўлган кўплаб масалаларга бойлигидан далолат эканлиги  тингловчиларнинг соҳадаги билимларини оширишга хизмат қилган.