Сидиқжанов Нодирбек Махмуд ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Андижон шаҳри урбанофлорасининг замонавий ҳолати ва экологияси», 03.00.10 – Экология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/B995.
Илмий раҳбар: Наралиева Насибахон Мамановна, биология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/28.02.2023.B.60.06.
Расмий оппонентлар: Эсанов Ҳусниддин Қурбонович, биология фанлари доктори, доцент; Тургинов Орзимат Турдиматович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Андижон шаҳри урбанофлорасининг замонавий ҳолати ва экологиясини очиб бериш, уни биологик хилма-хилликни сақлаб қолишдаги аҳамиятини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Андижон шаҳри урбанофлораси замонавий таркиби 47 оила, 218 туркумга мансуб 355 турдан иборат эканлиги аниқланган ва урбанофлоранинг замонавий конспекти тузилган;
илк бор Сcорзонера лаcиниата, Трифолиум медиум, Т. субтерранеум, Ҳелиотропиум эуропаеум, Поа сйлвестрис инвазив турларининг Ўзбекистон флорасида учраши аниқланган;
урбанофлора таркибининг экологик гуруҳларга ажратилган ҳолда таҳлили амалга оширилиб, намликка нисбатан мезофитлар ва ёругʻликка нисбатан гелиосциофитлар устунлик қилиши асосланган;
Андижон шаҳри урбанофлорасига адвентив турларнинг трансформация ёʻллари аниқланган, автохтон ва адвентив фракциялари ажратилган ҳолда қиёсий таҳлили амалга оширилиб, баҳорги ва кузги сенузиядаги доминант ва субдоминант турлар таркиби очиб берилган;
илк бор Андижон шаҳри урбанофлорасининг ҳудудлар кесимида Шаннон ва Симпсон индекслари бўйича биологик хилма-хиллик кўрсаткичлари аниқланган;
муҳофазага муҳтож ўсимлик биотопларининг трансформацияга учраш сабаблари асослантирилган, уларни сақлаб қолишга оид тавсиялар ишлаб чиқилган ҳамда глобал иқлим ўзгаришининг турли ссенарийлари асосида келажакдаги потенсиал тарқалиши моделлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Андижон шаҳри урбанофлорасининг замонавий ҳолати ва экологияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
355 тур юксак ўсимликларнинг рўйхати келтирилган бўлиб, уларнинг экологик тавсифи, биохилма-хиллик кўрсаткичлари, тарқалиши, геоахборот-биоиқлимий моделлаштирилиши, юксак ўсимликларга экологик омилларнинг таъсири, экологик хусусиятлари, хўжаликдаги аҳамияти ҳамда ноёб турларни муҳофаза қилишга оид янги маълумотлар ва тавсиялар Андижон вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси Андижон шаҳар бўлими фаолиятида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экологиуа, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2023 йил 15 декабрдаги 03-03/3-8210-сонли маълумотномаси). Натижада, Андижон шаҳар ўсимликлар дунёси биохилма-хиллигининг давлат мониторингини олиб бориш, ўсимликлар дунёси обектлари давлат кадастрини юритиш ҳамда ҳудудда тарқалган юксак ўсимликларнинг тур таркиби, ареаллари ва геоахборот маълумотлари базасини шакллантириш имконини берган;
урбанофлорани экологик баҳолаш асосида муҳофазага муҳтож ўсимликларни сақлаб қолишга оид тавсиялар Андижон вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси фаолиятида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экологиуа, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2023 йил 15 декабрдаги 03-03/3-8210-сонли маълумотномаси). Натижада, Андижон шаҳрининг Боғишамол даҳаси ва унга ёндош ҳудудлардаги ноёб, эндемик, муҳофазага муҳтож ўсимлик турларини аниқлаш, уларнинг ареалларини белгилаш, сақлаб қолиш ва популяцияларини баҳолаш имконини берган;
Андижон шаҳри урбанофлорасига доир 355 турнинг 984 нусхадаги гербарий намуналари Ўзбекистон Миллий гербарийси (ТАСН) фондига киритилган (Ўзбекистон Ресрубликаси Фанлар Академиуасининг 2023 йил 14 декабрдаги 4/1255-2761-сонли маълумотномаси). Натижада, Андижон шаҳри урбанофлорасига оид янги гербарий намуналари Ўзбекистон Миллий гербарийсининг ноёб илмий обектлари фондини бойитган, турларининг тарқалиши, таксономияси, экологияси бўйича олинган натижалар ва дала тадқиқотлари давомида тўплаган илмий маълумотлар Андижон шаҳри урбанофлорасини тўр тизимли хариталаш ҳамда Ўзбекистон флораси бўйича ахборот-таҳлил тизимини тўлдириш имконини берган.