Адилова Гулшат Ағытаевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоғистон қозоқлари этнографизмларининг лингвомаданий таҳлили», 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (қозоқ тили) (филология фанлари).

Илмий раҳбар: Абдиназимов Шамшетдин Нажимович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/Fil398.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.20.01.

Расмий оппонентлар: Сагидолла Гулғайша, филология фанлари доктори, профессор; Пирниязова Алима, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот номи: Урганч давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоғистон қозоқлари тилидаги этнографизмларнинг шаклланиш тарихи ва ўзига хос лингвокультурологик хусусиятларини очиб бериш, этнографик лексиканинг  моддий ва маънавий маданиятни акс эттирувчи этномаданий мазмунини ёритишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор тилшуносликда Қорақалпоғистон қозоқларининг этнографизмлари шу ҳудудда яшаб келаётган халқнинг моддий ва маънавий маданияти, турмуш тарзи, миллий урф-одат ва қадриятларини ўзида ифодаловчи диалектал лексик қатлам эканлиги исботланган;

таҳлилга тортилган этнографизмлар қозоқ тилидаги умуммиллий этнографик лексика билан тарихий-генетик жиҳатдан муштараклик касб этса-да, Оролбўйи лингвомаданий муҳитининг етакчи компонентлари – қорақалпоқ ва ўзбек тили таъсирида ўзгаришга учраб, локал хусусиятга эга лексик тизимга айланганлиги аниқланган;

ҳудуд қозоқлари тилидаги этнографизмлар лексик-семантик хусусиятларига кўра бола туғилиши ва унинг тарбияси, никоҳ ва дафн маросимлари, таом тайёрлаш ва овқатланиш билан алоқадор луғавий бирликларга, тузилишига кўра эса содда ва қўшма этнографизмларга бўлиниши асосланган;

этнографизмларнинг асосий қисми адабий тилда муқобили бўлмаган лексик бирликлардан иборат бўлиб, ўзининг этимологик асоси, сўз тузилиши ва лингвомаданий хусусиятига кўра қозоқ тили лексикаси тараққиётининг қадимий даврига мансуб этномаданий атамалар эканлиги далилланган;

этнографизмлар фақат кумулятив ва номинатив вазифаларни бажарибгина қолмасдан, халқнинг бой маънавий ва моддий маданияти анъаналарини асраб-авайлаш, авлоддан-авлодга етказиш вазифасини ҳам бажариши асослаб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.Қорақалпоғистон қозоқлари тилидаги этнографизмларнинг лексик-семантик хусусиятларини лингвомаданий аспектда тадқиқ этишга бағишланган диссертация иши бўйича олинган илмий натижалар асосида:

этнографизмларнинг шаклланиш тарихи ва этимологик асосини қадимги туркий ёзма ёдгорликлар билан қиёслаб ўрганиш натижасида олинган илмий-назарий хулосалардан ЎзР ФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтида 2012-2016 йилларда бажарилган Ф1-ФА-0-43429 рақамли «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» мавзусидаги лойиҳа ишларини амалга оширишда фойдаланилган (Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтининг 2018 йил 18 сентябрдаги 178/1-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ фольклори тилидаги этнографизмларнинг адабий тил ривожидаги ўрнини аниқлашга эришилган;

Қорақалпоғистонда истиқомат қилувчи қозоқларнинг анъанавий турмуш тарзи, хўжалик юритиш усуллари ва номоддий маданий мероси билан боғлиқ этнографизмларнинг этномаданий мазмунига доир тадқиқот материаллари И.В.Савицкий номидаги санъат музейида миллий ҳамда ўзлаштирилган этнографизмларнинг лингвомаданий маънолари бўйича кўргазма  ва экскурс дарсларини ўтиш, шунингдек, илмий-назарий анжуманларда маъруза шаклида тарғиб этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2018 йил 23 майдаги  2-04/10/2-сон маълумотномаси). Шу аснода, этнографизмларнинг ўзига хос хусусиятлари, асосий лексик-семантик типлари ва туркий халқлар тилидаги этнографик лексика билан муштарак жиҳатлари ҳақидаги маълумотлар кенг жорий этилган;

халқ тилидаги урф-одат, дастурлар билан боғлиқ этнографизмлар, уларнинг лингвомаданий таҳлили бўйича илмий-назарий қарашлар Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг 2018 йил апрель ва май ойларидаги «Алтын аймақ» телекўрсатуви ва «Ата мекен» эшиттиришларини тайёрлашда амалиётга татбиқ қилинган. (Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг 2018 йил 21 майдаги 01-02/221-сон маълумотномаси). Натижада телекўрсатув ва радиоэшиттиришларнинг илмий далилларга бой бўлиши таъминланган ва этнографизмларнинг халқ тилини бойитишдаги аҳамиятига доир илмий қарашлар жамоатчилик орасида кенг оммалаштирилган.