Абдуллаева Шохида Норқуловнанинг

фалсафа доктори (PhD)диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молиявий-иқтисодий терминларнинг чоғиштирма тадқиқи (инглиз, ўзбек, рус тиллари мисолида)”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil207.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Илмий раҳбар: Джусупов Маханбет Джусупович филология фанлари доктори, профессор.

Расмий оппонентлар: Содиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор; Ахмедов Ойбек Сапорбоевич, филология фанлари доктори, доцент.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.

II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молия-иқтисод терминларининг лингвистик хусусиятлари (ўхшаш ва фарқли жиҳатлари)ни очиб бериш ҳамда терминларнинг ясалиш (ҳосил бўлиш) йўлларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молиявий-иқтисодий терминларнинг деривацион тамойилларини аниқлаш орқали лексик-семантик, функционал-семантик ва синтактик усулда ясалиши очиб берилган, аффиксал, морфемик-морфологик моделлари аниқланган;

инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молиявий-иқтисодий терминларнинг тарихий-генетик илдизлари (этимологияси), фонди-генафонди ҳамда тарихий тараққиёт босқичларидаги такомили, уларнинг семантикасидаги ўзига хос ўзгаришлар ва янгиланишлар фактик-аналитик материаллар асосида далилланган;

инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги ғазначилик терминларининг ҳозирги босқичдаги ҳолати, соҳа терминологиясининг ички ва ташқи омиллар ҳисобига бойиб бориш йўллари исботланган, ўзлашма қатламнинг оғзаки ва ёзма нутқда қўлланиш частотасига мувофиқ фаоллик  даражаси ҳамда миқдорий кўрсаткичлари аниқланган;

чоғиштирилаётган тиллардаги ғазначилик терминлари таржимасида стилистик ва фразеологик бирликлардан, экспрессивликдан сақланиши илмий асосланган, эвфемизация ва контекстуаллаштириш жараёнида юзага келадиган  қийинчиликларни бартараф этиш бўйича калька, тасвирий, муқобил таржима қилиш усуллари орқали соҳа терминологик бирликларини адекват таржима қилиш энг мақбул йўл эканлиги исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Инглиз, ўзбек, рус тилларида ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молиявий-иқтисодий терминларнинг лексик-семантик, деривацион, семантик‑услубий, лингвостатистик хусусиятларини очиб бериш бўйича олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:

инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги ғазначилик соҳасида қўлланиладиган молиявий-иқтисодий терминларнинг деривацион тамойиллари, аффиксал, морфемик-морфологик, лексик-семантик, функционал-семантик ва синтактик усулда ясалиши борасидаги таклиф, тавсия ва хулосалардан ОТ‑Ф8‑062 рақамли «Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари» мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 15 февралдаги 89-03-718-сон маълумотномаси). Илмий натижалар лойиҳа бўйича тайёрланган дарслик, ўқув-услубий мажмуа, электрон ресурсларни яратишга хизмат қилган;

тилшунослик назариясида терминологиянинг махсус бўлим сифатидаги муаммолари, терминосфера ва терминосистема каби тушунчалар А‑1‑209 рақамли «Маданиятлараро ва коммуникатив ёндашув нигоҳида хорижий филология магистратура мутахассислиги бўйича назарий фанлардан инглиз тилида дарслик, ўқув қўлланмалар яратиш» номли амалий тадқиқот лойиҳаси асосида тайёрланган дарслик мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 2 февралдаги 89-03-545-сон маълумотномаси). Жорий этилган материаллар молия-иқтисод ва ғазначилик соҳаларига оид терминосферанинг шаклланиши натижасида тиллараро ҳамда соҳалараро алоқаларда интертерминларни ўзлаштиришда калькалаш, транслитерациялаш, ғазначилик соҳасида қўлланиладиган терминларнинг тарихий аҳамияти, тарихий тараққиёт босқичларидаги лексик, семантик ўзгаришлар каби ўзига хосликларини очиб беришга хизмат қилган;

молиявий-иқтисодий терминларнинг полиаспект чоғиштирма тадқиқи, терминосферанинг ихтисослашган лексикаси шаклланишида лексик бирликларнинг моҳияти лексик бирликнинг моҳияти, соҳа терминологиясининг ички ва ташқи омиллар ҳисобига бойиб бориш йўллари ҳамда ўзлашма қатламнинг миқдорий кўрсаткичлари ва терминларнинг чоғиштирилаётган тиллардаги деривацион, функционал-структуравий хусусиятларига доир хулосалардан ITD-1-07 рақамли «Тилшунослик асослари фанидан дарслик, ўқув-услубий мажмуа ва уларнинг электрон нусхаларини яратиш» мавзусидаги амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 2 февралдаги 89-03-544-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши лойиҳа бўйича тайёрланган дарслик, ўқув-услубий мажмуа, электрон ресурсларни терминология бўйича энг сўнгги маълумотлар ва адабиётлар билан бойитишда муҳим манба бўлган;

инглиз, ўзбек ва рус тилларда ғазначилик соҳасининг ўзига хослигини тарғиб этиш мақсадида Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «O‘zbekiston» телерадиоканалининг ДУК «Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар» муҳарририяти томонидан тайёрланган «Бедорлик» номли радио (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси «O‘zbekiston» телерадиоканалининг 2018 йил 9 февралдаги O‘z/R-1-21-сон маълумотномаси) эшиттиришида тадқиқот асосида ишлаб чиқилган усуллардан фойдаланилган.Эшиттиришлар учун тайёрланган материалларда ғазна, касса, бюджет, маблағ каби терминларнинг инглиз, ўзбек ва рус тилларидаги молиявий-иқтисодий таржимасидаги ўзига хос жиҳатларини таништиришда инобатга олиш зарурлиги кўрсатиб берилган.