Ўлмасов Акмалжон Фозиловичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Кушон даври Шимолий Бақтрия меъморий безаклари тадрижи ва хусусиятлари», 18.00.01–Архитектура назарияси ва тарихи. Архитектура ёдгорликларини таъмирлаш ва тиклаш (архитектура).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2017.2.PhD/A5.

Илмий раҳбар: Юсупова Мавлуда Аминжановна, меъморчилик фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Санъатшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Тошкент архитектура қурилиш институти, DSc.27.06.2017.A.11.02.

Расмий оппонентлар: Шайдуллаев Шопўлат Бозорович, тарих фанлари доктори, профессор; Нурмухамедова Шоира Захидовна, архитектура номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Фанлар академияси Археологик тадқиқотлар институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Шимолий Бақтриянинг Кушон даврига оид меъморий безаклари тадрижи ва хусусиятларини ёритиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

Кушонлар даврига оид меъморий безакларнинг иншоотлардаги ўрнидан келиб чиқиб тош пойустун, устун ўзаги, капител каби ордер қисмларига ҳамда антефикс, кунгура, буддавийлик ступаларининг бадиий элементлари каби гуруҳларга ажратилган;

Бақтрия меъморчилигида қўлланилган конструктив қисмлар ва безак элементларининг “ионийсимон” ва янги маҳаллий “бақтрия” тош пойустун турлари аниқланган; 

меъморчиликка оид аниқланган конструктив қисмлар ва бадиий безакларнинг шаклланиши ва ривожланиш босқичлари асосида Ахмонийлар (ионийсимон тош пойустун, протокапител), Юнон-Бақтрия (аттик ва коринф ордери қисмлари) ҳамда кушон даврлари (маҳаллийлашган меъморий қисмлар ва ступа безаклари)га ажратилган;

Кўҳна Термиз, Далварзинтепа, Холчаён, Айритом ёдгорликларида кашф қилинган сарой, тураржой бинолари ва меъморий ордер қисмлари ҳамда Зурмала, Қоратепа буддавийлик ступаларининг қадимги график кўринишлари тикланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Кушон даври Шимолий Бақтрия меъморий безаклари юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:

Диссертация натижасида аниқланган янги меъморий элементлар илмий тавсифидан Санъатшунослик институтида Фундаментал тадқиқотлар дастури бўйича 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-А1-Г022 рақамли “Ўзбекистоннинг қадимги ва ўрта аср бадиий маданиятида анъаналар ва инновациялар” мавзусидаги амалий лойиҳаси доирасида 2013 йилда Корея Республикасида чоп қилинган “Uzbekistan. Kushan dynasty and Buddhism” каталогида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 18 апрелдаги 3/1255-989-сон маълумотномаси). Илмий натижанинг қўлланилиши меъморий безакларга оид маълумотлар каталогини бойитишга хизмат қилган;

тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган меъморий безакларни фиксация қилиш услубларидан Кушон даврига оид бино ва иншоот мажмуалари ва уларнинг конструктив-меъморий қисмларини фиксация ва консервация қилиш, экспонатлар яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги Маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш илмий-ишлаб чиқариш бош бошқармасининг 2018 йил 4 апрелдаги 01-01/278-сон маълумотномаси). Амалий ишларнинг қўлланилиши ёдгорликка оид маълумотларни бойитишга хизмат қилган;

Илмий ишда очиб берилган Фаёзтепа ёдгорлигига оид меъморий элементлар тавсифидан ЮНЕСКОнинг “Фаёзтепа буддавийлик мажмуасини консервация қилиш” ҳалқаро лойиҳаси доирасида археологик топилмаларни фиксация қилиш ва музей ташкил этишда фойдаланилган (ЮНЕСКОнинг Ўзбекистондаги ваколатхонасининг 2018 йил 9 апрелдаги CM-FO-TAS-2018-003195-сон маълумотномаси). Ушбу илмий тавсиялар асосида ёдгорликдаги объектлар консервация қилинган;

тадқиқот натижалари ва тавсияларидан Ўзбекистон Бадиий академияси Икуо Хираяма ҳалқаро маданият карвонсаройида 2010-2016 йиллар давомида мунтазам ўтказилган Ўзбекистон маданий мероси муҳофазаси бўйича тренинг ва воркшопларда фойдаланилган (Ўзбекистон Бадиий академиясининг 2018 йил 24 апрелдаги 03-09/93-645-сон маълумотномаси). Илмий ишлар натижаси соҳа мутахассислари ва талабалари малакасини оширишга хизмат қилган.