Темиров Суръат Неъматиллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қандли диабет билан оғриган беморларда критик оёқ-қўл ишемиясида эндоваскуляр аралашувларнинг тактикаси ва усулларини такомиллаштириш», 14.00.34 – Юрак-қон томир хирургияси (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.DSc/Tib745.
Илмий маслаҳатчи: Турсунов Бахтиёр Зияевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ички Ишлар Вазирлиги даволаш - профилактика муассасалари тиббиёт бошқармаси Марказий Госпитали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: академик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази Dsc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Расмий оппонентлар: Шиповский Владимир Николаевич тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бахритдинов Фазлитдин Шамситдинович тиббиёт фанлари доктори, профессор; Матмуротов Кувондик Жуманиёзович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қандли диабет билан оғриган беморларда оёқ-қўл критик ишемиясини даволаш натижаларини реваскуляризациянинг эндоваскуляр усулларини мақбуллаштириш орқали яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қандли диабет билан оғриган беморларнинг периферик артерияларида окклюзив-стенозли шикастланишнинг юзага келиши ва ривожланишининг ангиографик хусусиятлари, жумладан тибиал артериялар билан биргаликда кечувчи артериал томирларнинг кўп қаватли шикастланиши аниқланган;   
қандли диабет билан оғриган беморларда артериялар проксимал ёнбош-сон сегменти шикастланишида ишемияни классик кўринишда – ўтиб кетувчи оқсоқланишдан бошлаб тинч холатдаги оғриқлар ва ярали-некротик шикастланишлар билан кечиши, сон-тақим ости ва болдир сегментларининг биргаликдаги шикастланишида эса, ўтиб кетувчи оқсоқлик ва тинч холатдаги оғриқларсиз тўғридан-тўғри ярали некротик ўзгаришлар келиб чиқиши аниқланган;
оёқлар критик ишемиясини эндоваскуляр реваскуляризациясини қониқарсиз натижалари асосий хавф омиллари артериал томирларнинг шикастланиш сохаси ва даражасига, коллатерал томирларнинг функционал холатига ва амалга оширилган реваскуляризация турига боғлиқлиги аниқланган;
қандли диабет билан оғриган беморларда гангрена сабабли ампутация қилинган оёқлар артериялари деворларида ўзгаришларнинг патоморфологик кўриниши классик атеросклероздан артерияларнинг медиокальцинози  билан ёки медиокальциноз ва интима кальцинози биргаликда келиши билан фарқ қилиши аниқланган;
қандли диабет ва оёқлар критик ишемияси билан оғриган беморларда оёқ артериялари морфологик ўзгаришлари ва D витамини даражаси ўртасида ўзаро боғлиқлик мавжудлиги аниқланган ва артериялар кальцинози профилактикаси учун қонда D витамини миқдорини мониторлаш ва уни коррекцияси зарурати исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қандли диабет билан оғриган беморларда оёқ-қўлларининг критик ишемиясини эндоваскуляр реваскуляризация усулларини оптималлаштириш орқали даволаш натижаларини яхшилаш бўйича олинган илмий маълумотларга асосланиб:
биринчи илмий янгилик: қандли диабет билан оғриган беморларнинг периферик артерияларида окклюзив-стенозли шикастланишнинг юзага келиши ва ривожланишининг ангиографик хусусиятлари, жумладан тибиал артериялар билан биргаликда кечувчи артериал томирларнинг кўп қаватли шикастланиши аниқланган - ушбу илмий янгилик Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг ангиография ва интервенцион кардиология бўлимида (2024-йил 11 мартдаги №345 сонли буйруқ) ва Jack Soft MDS хусусий клиникасининг ангиография бўлимида  14.03.2024 йилдаги №55 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги  ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил «15» июлдаги 03/51-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: эндоваскуляр аралашувни оптималлаштириш ва босқичма-босқич реваскуляризация натижалари яхшиланади ва операциялар сони камаяди; жароҳатни даволаш вақти тезлашади ва операциядан кейинги реабилитация сифати яхшиланади; ҳар бир беморда артерияга ўртача кириш сони камаяди. Иқтисодий самарадорлиги: Оёқлар критик ишемияси билан оғриган беморларни даволашда янгича алгоритмни жорий этиш ҳисобига 1 нафар беморга артерияга кириш сонини биттага камайтириш ҳисобига 2400000 сўм иқтисод қилинди (ҳар бир кириш учун алоҳида интродьюсер, йўналтирувчи ва ангиографик катетер керак). Бундан ташқари, оёқларнинг реваскуляризациясини артерияга бир нечта кириш билан, аммо бир босқичда якунлашни таклиф қиламиз, мос равишда эндоваскуляр реваскуляризациянинг бир босқичини қисқартириш билан даволашнинг умумий қиймати 9000000 сўмга камаяди. Хулоса: ҳар бир беморга янги алгоритмнинг жорий этилиши 11400000 сўмни тежаш имконини берди;
иккинчи илмий янгилик: қандли диабет билан оғриган беморларда артериялар проксимал ёнбош-сон сегменти шикастланишида ишемияни классик кўринишда – ўтиб кетувчи оқсоқланишдан бошлаб тинч холатдаги оғриқлар ва ярали-некротик шикастланишлар билан кечиши, сон-тақим ости ва болдир сегментларининг биргаликдаги шикастланишида эса, ўтиб кетувчи оқсоқлик ва тинч холатдаги оғриқларсиз тўғридан-тўғри ярали некротик ўзгаришлар келиб чиқиши аниқланган - ушбу илмий янгилик Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг ангиография ва интервенцион кардиология бўлимида (2024-йил  11 мартдаги №345 сонли буйруқ) ва Jack Soft MDS хусусий клиникасининг ангиография бўлимида 14.03.2024 йилдаги №55 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги  ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил «15» июлдаги 03/51-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ушбу янгилик натижаларига асосланиб, ишемиянинг оғирлигига қараб реваскуляризацияга индивидуал ёндашувни тавсия қиламиз. Жумладан кўп қаватли шикастланишларда ярали-некротик жароҳатларсиз тинч ҳолатда оғриқлар билан оғриган беморларга юқори қаватни тиклаш таклиф этилади ва тинч холатдаги оғриқлар йўқолганда, беморни медикаментоз терапияга ўтказиш ва шунга мос равишда кейинги операциядан воз кечишга имконияти туғилади. Иқтисодий самарадорлиги: кўп қаватли шикастланишлари бўлган беморлар гуруҳида ярали-некротик шикастланишларсиз оёқлар критик ишемияси билан оғриган беморларнинг улуши 17,5% ни ташкил этди ва беморларнинг шунча қисмида жарроҳликнинг бир босқичини қисқарилишига эришилиш мумкин ва мос равишда хар бир бемор учун даволаш режасининг иқтисодий самарадорлиги 110000000 сўмни ташкил қилади;
учинчи илмий янгилик: оёқлар критик ишемиясини эндоваскуляр реваскуляризациясини қониқарсиз натижалари асосий хавф омиллари артериал томирларнинг шикастланиш сохаси ва даражасига, коллатерал томирларнинг функционал холатига ва амалга оширилган реваскуляризация турига боғлиқлиги аниқланган -  ушбу илмий янгилик Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг ангиография ва интервенцион кардиология бўлимида (2024-йил  11 мартдаги №345 сонли буйруқ) ва Jack Soft MDS хусусий клиникасининг ангиография бўлимида  14.03.2024 йилдаги №55 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги  ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил «15» июлдаги 03/51-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: биз бир томирли ва кўп томирли, тўғридан-тўғри ва билвосита, кичик болдир ва катта болдир артериялари бўйлаб  реваскуляризацияларни қиёсий таҳлил қилишда қониқарсиз натижаларнинг сабабларини аниқладик. Кўп томирли реваскуляризация орқали 89% ҳолларда тўлиқ яра битишига эришилса, битта томир реваскуляризациясида бу кўрсатгич 75% ташкил қилди. Тўғридан-тўғри ёки билвосита коллатерал артерияли реваскуляризацияда 83,3% ва 81,8% ҳолларда яра тўлиқ битишини таъминланса, билвосита реваскуляризация эса фақатгина 70,9% ҳоллардагина яра битишига олиб келади. Шунга кўра, ушбу янгиликнинг киритилиши билан яра тўлиқ битадиган беморлар сони ортади, критик ишемиянинг қайталаниши камаяди ва беморлар тезроқ нормал ҳаётга қайтади. Иқтисодий самарадорлиги: кўп томирли реваскуляризация яраларни тўлиқ битиш муддатини мос равишда ўртача 34 кунга қисқартиришга олиб келди, ҳар куни яра боғламини алмаштириш ва шифокор кўригидан ўтиш ўртача 157000 сўмни ташкил қилишини хисобга олинса, 34 кунда ўртача 5338000 сўмни тежаш имконини берди. Бевосита ёки коллатерал артерияли билвосита реваскуляризация жорий этилганда, билвосита реваскуляризация билан солиштирганда, яраларни тўлиқ битиш вақти мос равишда 70 ва 33 кунга қисқариши кузатилди. Шунга кўра, тўғридан-тўғри реваскуляризацияда боғлам алмаштириш ва шифокорни ҳар куни кўрикдан ўтказиш ўртача 157000 сўм ташкил қилса, жами тежамкорлик эса ўртача 10900000 сўмни ташкил этди, коллатерал артерияли билвосита реваскуляризация жорий этилганда эса жами тежамкорлик ўртача 5181000 сўмни ташкил этди. Хулоса: ҳар бир беморга оптимал реваскуляризация усулининг татбиқ этилиши 5338000 сўмдан 10900000 сўмгача тежаш имконини берди;
тўртинчи илмий янгилик: қандли диабет билан оғриган беморларда гангрена сабабли ампутация қилинган оёқлар артериялари деворларида ўзгаришларнинг патоморфологик кўриниши классик атеросклероздан артерияларнинг медиокальцинози билан ёки медиокальциноз ва интима кальцинози биргаликда келиши билан фарқ қилиши аниқланган ва ушбу илмий янгилик Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг ангиография ва интервенцион кардиология бўлимида (2024-йил  11 мартдаги №345 сонли буйруқ) ва Jack Soft MDS хусусий клиникасининг ангиография бўлимида  14.03.2024 йилдаги №55 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги  ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил «15» июлдаги 03/51-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: қандли диабет билан оғриган беморларда периферик артерияларнинг оғир медиокальцинози бўлса, эндоваскуляр реваскуляризация даволашнинг устувор усулига айланади. Ушбу тактика операциядан кейинги эрта асоратларни камайтиришга ва техник жиҳатдан муваффақиятли операциялар сонини кўпайтиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: қандли диабет билан оғриган беморларда периферик артерияларнинг оғир медиокальцинозини даволашнинг устивор йўналиши сифатида эндоваскуляр реваскуляризациядан фойдаланиш тактикаси нафақат клиник, балки муҳим иқтисодий самарадорликка ҳам эгадир. Жумладан иқтисодий самарадорлик операциядан кейинги жарохатга боғламларни алмаштириш бўлмаслиги билан изохланади, бунда ҳар бир боғлам алмаштириш бўйича тежамкорлик 57000 сўмни ташкил этади ва очиқ операциядан кейин боғлам алмаштришнинг ўртача давомийлиги 7 кун бўлиши хисобга олинса, умумий тежамкорлик жами 399000 сўмни ташкил қилди. Бундан ташқари, эндоваскуляр муолажаларнинг кам инвазивлиги туфайли узоқ муддатли касалхонага ётқизишни талаб қилмаслиги хисобига ётоқ кунлари қисқаради ва шу хисобига тежамкорликка эришилади. Бунда ўртача ҳар бир ётоқ куни 500000 сўмни ташкил қилса, тажрибадан олиб эндоваскуляр реваскуляризация учун ётоқ кунларининг қисқариши ўртача 4 кунни ташкил этиши хисобга олинса, ётоқ кунларининг қисқариши ҳисобига жами тежамкорик 2000000 сўмгача этади. Хулоса қилиб айтганда, умумий иқтисодий самарадорлик 2399000 сўмни (399000 сўм + 2000000 сўм) ташкил этди.
бешинчи илмий янгилик: қандли диабет ва оёқлар критик ишемияси билан оғриган беморларда оёқ артериялари морфологик ўзгаришлари ва D витамини даражаси ўртасида ўзаро боғлиқлик мавжудлиги аниқланган ва артериялар кальцинози профилактикаси учун қонда D витамини миқдорини мониторлаш ва уни коррекцияси зарурати исботланган ва ушбу илмий янгилик Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг ангиография ва интервенцион кардиология бўлимида (2024-йил  11 мартдаги №345 сонли буйруқ) ва Jack Soft MDS хусусий клиникасининг ангиография бўлимида  14.03.2024 йилдаги №55 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил «15» июлдаги 03/51-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: қандли диабет билан оғриган беморларда периферик артерияларнинг шикастланиши профилактикаси учун медикаментоз давога Д витаминини қўшилиши қуйидагиларга олиб келади: оёқ тибиал артерияларида кальцинознинг оғирлигининг пасайишига, окклюзив-стеноз шикастланишларни ривожланишининг олдини олишга ва критик ишемия ва кальциноз даражасини пасайтириш орқали техник мувафақиятли эндоваскуляр реваскуляризация сонини ошишига. Иқтисодий самарадорлиги: қандли диабет билан оғриган беморларнинг комплекс медикаментоз терапиясига Д витаминини киритиш оёқлар критик ишемия ривожланишига олиб келувчи периферик артерияларнинг оғир кальцинози ривожланиши частотасини камайишига олиб келади. Эндокринологик касалликлар билан оғриган беморларни даволаш давлат бюджети ҳисобидан молиялаштирилишини ҳисобга олсак, ҳар бир критик ишемия ҳолатини олдини олиниши 250000000  сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради. Шундай қилиб, қандли диабетни даволашда Д витаминидан фойдаланиш нафақат беморларнинг аҳволини яхшилайди, балки соғлиқни сақлаш тизимига иқтисодий юкни камайтиради, маблағларни бошқа муҳим соҳаларга қайта тақсимлаш имконини беради.