Суюмов Азамат Сайфуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Носпецифик аортоартериитда aoртa ёйи тармоқлари зарарланган беморларни ташхислаш ва хирургик даволаш натижаларини яхшилаш усуллари», 14.00.34 – Юрак–қон томир хирургияси (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/Tib125.
Илмий маслаҳатчи: Бахритдинов Фазлитдин Шамситдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик В.Вохидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Академик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Расмий оппонентлар: Фокин Алексей Анатольевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Абдурахманов Мамур Мустафаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Алиев Шерзод Махмудович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Краснодар ўлкаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги “Профессор С.В. Очаповский номидаги 1-сон ўлка клиник шифохонаси – Илмий тадқиқот институти” ДССБМ (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: жарроҳлик аралашувининг тактикаси ва ҳажмини танлашда шахсий ёндашув билан носпецифик аортоартериитни комплекс ташҳислаш ва даволаш стратегиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
носпецифик аортоартериит учун характерли хусусият, бу касалликнинг сурункали босқичга ўтиши пайтида ҳам яллиғланишнинг доимий эканлиги ва бу даврда олдиндан пулс терапиясиз операцияни ўтказиш патологик жараённинг фаол босқичини ривожланиш эҳтимолини сезиларли даражада ошириши исботланган;
носпецифик аортоартериит ҳолатида клиник маълумотлар ва нур диагностикаси натижалари ўртасидаги номувофиқлик туфайли жарроҳлик тактикасини танлаш артериал ўзаннинг шикастланиш ҳажмига эмас, балки ишемик касалликларнинг оғирлигига ва яллиғланиш жараёнининг фаоллик даражасига асосланиши кераклиги аниқланган;
синтетик протезлардан фарқли ўлароқ, аорта ёйи тармоқларига реконструктив аралашувлар пайтида аутовеноз графтлардан фойдаланиш яллиғланиш жараёнининг ривожланишига маҳаллий триггер таъсирининг пастлиги туфайли шунтларнинг узоқ вақт ўтказувчанлигини таъминлаши исботланган;
патологик жараённинг фаоллик даражаси, аорта ёйи тармоқларининг шикастланиш ҳажми ва донор уйқу ёки ўмровости артерияларини реконструкция қилиш учун ангиоархитектоника хусусиятини баҳолашни ҳисобга олган ҳолда экстраторокал шунтлаш операциясини ўтказиш имкониятининг асосий клиник ва диагностик башоратчилари аниқланган;
операциядан кейинги даврда касалликнинг ривожланиш частотаси ва касаллик ривожланиши фаоллик даражасининг факториал таъсирига, яллиғланиш фонида дастлабки пулс терапиясининг таъсирига, консерватив бошқарувнинг тактикасига, жарроҳлик аралашувлар турига ва қўлланилган қон томир протезларининг вариантига асосланган носпецифик аортоартериитни даволаш натижаларининг прогнозини баҳолаш мезонлари аниқланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Носпецифик аортоартериитда aoртa ёйи тармоқлари зарарланган беморларни ташхислаш ва хирургик даволаш натижаларини яхшилаш бўйича олиб борилган тадқиқотнинг илмий натижаларга кўра:
биринчи илмий янгилик: носпецифик аортоартериит учун характерли хусусият, бу касалликнинг сурункали босқичга ўтиши пайтида ҳам яллиғланишнинг доимий эканлиги ва бу даврда олдиндан пулс терапиясиз операцияни ўтказиш патологик жараённинг фаол босқичини ривожланиш эҳтимолини сезиларли даражада ошириши исботланган - академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ» ДМ (2023 йил 14 декабрдаги №m/10-сонли), «Миллий Тиббиёт Маркази» ДМ (2024 йил 30 апрелдаги № 01-3/23-1-сонли буйруғи) ва Ўзбекистон Республикаси Мудофа вазирлиги Марказий ҳарбий клиник госпитали (2024 йил 26 апрелдаги 114-сонли буйруғи) буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 05/38-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ўтказилган тадқиқотлар асосида касалликнинг ўткир ости босқичида ўтказилган жарроҳлик аралашувдан сўнг салбий натижалар учун хавф омиллари аниқланди. Иқтисодий самарадорлиги: I гуруҳ беморларида сезиларли даражада I-V синф асоратлар операциядан кейинги эрта даврда кузатилган (3,2% га нисбатан 22,2%, p<0,05), асосан, бирламчи қабул қилинган НАА нинг ўткир ва ўткирости босқичи бўлган беморларда кузатилган. I гуруҳда сурункали босқичда операция қилинган 10 бемордан 5 (50%) нафарида асоратлар бўлган, ўткирости босқичи бўлган 12 беморнинг 8 (67%) нафарида асоратлар кузатилган. Бу операциядан 1-2 ой олдин ГКС консерватив терапиянинг паст самарадорлигини кўрсатади, чунки бу яллиғланиш жараёнини тўхтатишга имкон бермайди, шунингдек, сурункали босқичнинг шартлилигини яна бир бор тасдиқлайди, чунки беморларнинг 50-67% ида аралашув ва жарроҳлик асоратларидан кейин жараён фаоллашган. Касалхонада 1 кунга ётиши учун минимал харажат тежалиши 365000 сўмни, операция қилинган II гуруҳдаги 76 нафар беморлар учун 1 кунга 27740000 сўм стационар даволаниш учун ташкил этди. Хулоса: НАА билан оғриган беморларни даволашга индивидуал ёндашиш ва операциядан олдин пулс-терапияси ўтказиш операциядан кейинги эрта асоратларнинг олдини олади ва касалхонада ётиш учун 1 кунига 27740000 сўм тежайди;
иккинчи илмий янгилик: носпецифик аортоартериит ҳолатида клиник маълумотлар ва нур диагностикаси натижалари ўртасидаги номувофиқлик туфайли жарроҳлик тактикасини танлаш артериал ўзаннинг шикастланиш ҳажмига эмас, балки ишемик касалликларнинг оғирлигига ва яллиғланиш жараёнининг фаоллик даражасига асосланиши кераклиги аниқланган - академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ» ДМ (2023 йил 14 декабрдаги №m/11-сонли), «Миллий Тиббиёт Маркази» ДМ (2024 йил 30 апрелдаги № 01-3/23-1-сонли буйруғи) ва Ўзбекистон Республикаси Мудофа вазирлиги Марказий ҳарбий клиник госпитали (2024 йил 26 апрелдаги 114-сонли буйруғи) буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 05/38-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: аорта ёйи тармоқлари НАА билан оғриган беморларда жарроҳлик даволаш учун кўрсатмаларни фарқлаш ҳолатнинг оғирлигини етарлича баҳоламаслик туфайли қониқарсиз даволаш натижаларини олдини олишга ва миянинг ишемик зарарланишидан (инсулт) касалланиш ва ўлимни камайтиришга, шу билан ногиронликни камайтиришга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: асоратланган НАА билан оғриган беморларни даволаш учун кўпроқ харажатлар талаб этилади, хусусан, инсултда 1 кунлик реанимация бўлимида ётиш 1350000 сўм, жами 141 нафар II гуруҳдаги беморларга 1 кунлик реанимация ва интенсив терапия бўлимида инсулт билан ётиш 190350000 сўм ташкил этган. Хулоса: асоратланган НАА ни даволаш учун инсулт ва реанимацияда қолишни қисқартириш ҳисобига 190350000 сўм тежаш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: синтетик протезлардан фарқли ўлароқ, аорта ёйи тармоқларига реконструктив аралашувлар пайтида аутовеноз графтлардан фойдаланиш яллиғланиш жараёнининг ривожланишига маҳаллий триггер таъсирининг пастлиги туфайли шунтларнинг узоқ вақт ўтказувчанлигини таъминлаши исботланган - академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ» ДМ (2023 йил 14 декабрдаги №m/11-сонли), «Миллий Тиббиёт Маркази» ДМ (2024 йил 30 апрелдаги № 01-3/23-1-сонли буйруғи) ва Ўзбекистон Республикаси Мудофа вазирлиги Марказий ҳарбий клиник госпитали (2024 йил 26 апрелдаги 114-сонли буйруғи) буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 05/38-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: олинган натижалар шунтловчи материал сифатида автовена ёрдамида аорта ёйи тармоқлари НАА учун экстраторакал операциялар сонини кўпайтириш имконини берди, бу эса синтетик протез ёрдамида интраторакал аралашуви учун 35000000 сўмдан аутовена ёрдамида экстраторакал аралашувлар учун 25000 сўмгача қисқаришига олиб келди, шу билан бирга, протез материалларини сотиб олиш зарурати йўқолди, операция муддати қисқартирилди ва унинг натижалари яхшиланди. Иқтисодий самарадорлиги: НАА ни жарроҳлик йўли билан даволашда протез ёрдамида интраторакал аралашувга 35000000 сўм, автовена ёрдамида экстраторакал аралашувга 25000000 сўм сарфланади. Хулоса: автовена ёрдамида экстраторакал шунтловчи операцияни қўллаш даволашнинг бевосита ва узоқ муддатли натижаларини яхшилаш, жарроҳлик аралашуви ва сарфланадиган материалларга 10000000 сўмни тежаш, шунингдек, эрта ва узоқ муддатли даврда шунтларнинг кумулятив ўтказувчанлигини ошириш имконини беради;
тўртинчи илмий янгилик: патологик жараённинг фаоллик даражаси, аорта ёйи тармоқларининг шикастланиш ҳажми ва донор уйқу ёки ўмровости артерияларини реконструкция қилиш учун ангиоархитектоника хусусиятини баҳолашни ҳисобга олган ҳолда экстраторокал шунтлаш операциясини ўтказиш имкониятининг асосий клиник ва диагностик башоратчилари аниқланган - академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ» ДМ (2023 йил 14 декабрдаги №m/11-сонли), «Миллий Тиббиёт Маркази» ДМ (2024 йил 30 апрелдаги № 01-3/23-1-сонли буйруғи) ва Ўзбекистон Республикаси Мудофа вазирлиги Марказий ҳарбий клиник госпитали (2024 йил 26 апрелдаги 114-сонли буйруғи) буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 05/38-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ташхислаш ва даволаш алгоритмидан фойдаланишга имкон берган холда, НАА лаборатор ремиссияси учун бўсаға даражасини ўрнатдик: ЭЧТ 21 мм/с дан кам, CРО 11 мг/л дан паст, узоқ муддатда яллиғланиш омилларини камайтиришга эришиш, яллиғланиш ҳужумлари сонини камайтириш яллиғланишни барқарорлаштиришга, касалликни назорат қилишга ва асоратларни олдини олишга имкон берди. Метотрексат билан пулс-терапиясини узайтиргандан кейинги узоқ муддатли даврда СРО ва ЭЧТ даражаси II гуруҳда 6,58±0,29 ва 13,0±0,35 гача камайди, I гуруҳда ГКС билан даволаш фонида эса бу кўрсаткичлар мос равишда 9,0±0,4 ва 18,4±0,5 ни ташкил этди. Консерватив даво режимларидан фойдаланиш ва жарроҳлик тактикасини танлашда шахсий ёндашув шунтларнинг кумулятив ўтказувчанлигини оширишга имкон берди: узоқ муддатли даврда кузатувнинг биринчи йилида артерияларнинг кумулятив ўтказувчанлиги иккала гуруҳда ҳам сезиларли даражада фарқ қилмади, I гуруҳда 94,4 % ни ва II гуруҳда 98,6% ни ташкил қилди мос равишда, (P>0,05), 5 йиллик кузатувдан сўнг бу сезиларли даражада яхшиланди II гуруҳда: 69,7% га нисбатан 92,5% (P<0,05), 15 йилдан кейин ҳам II гуруҳда ҳам сезиларли даражада яхши бўлди: 52,6% га нисбатан 82,7% (P<0,05). Иқтисодий самарадорлиги: консерватив даволаш режимларидан фойдаланиш ва II гуруҳдаги НАА ни жарроҳлик даволашда жарроҳлик тактикасини танлашга шахсий ёндашув шунтнинг тутилишида қайта касалхонага ётқизиш сонини 5 йилдан кейин 1,3 баробарга ва 15 йилдан кейин 1,6 мартага камайтириш имконини берди, яъни 1 марта жарроҳлик йўли билан касалхонага ётқизилганлиги учун 25000000 сўм, II гуруҳдаги 76 нафар операция қилинган беморларга эса 1900000000 сўм иқтисодий самара беради. Хулоса: НАА учун ишлаб чиқилган даволаш стратегиясидан фойдаланиш шунтларнинг узоқ муддатли натижаларини ва кумулатив ўтказувчанлигини яхшилашга, шу билан бирга, беморларнинг ҳаёт сифатини оширишга, яллиғланиш хуружлари ва қайта касалхонага ётқизиш сонини камайтиришга имкон берди.
бешинчи илмий янгилик: операциядан кейинги даврда касалликнинг ривожланиш частотаси ва касаллик ривожланиши фаоллик даражасининг факториал таъсирига, яллиғланиш фонида дастлабки пулс терапиясининг таъсирига, консерватив бошқарувнинг тактикасига, жарроҳлик аралашувлар турига ва қўлланилган қон томир протезларининг вариантига асосланган носпецифик аортоартериитни даволаш натижаларининг прогнозини баҳолаш мезонлари аниқланган - академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ» ДМ (2023 йил 14 декабрдаги №m/11-сонли), «Миллий Тиббиёт Маркази» ДМ (2024 йил 30 апрелдаги № 01-3/23-1-сонли буйруғи) ва Ўзбекистон Республикаси Мудофа вазирлиги Марказий ҳарбий клиник госпитали (2024 йил 26 апрелдаги 114-сонли буйруғи) буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 05/38-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: Пулс-терапиясини шартли тайинлаш билан даволаш стратегиясидан фойдаланиш, тактика ва операцион ускуналарни танлашга шахсий ёндашув индивидуал равишда ўзининг самарадорлигини исботлади, бевосита яхши натижа анъанавий ёндашув билан 51,8% га нисбатан 78,9% ни ташкил этган, бевосита яхши ва қониқарли натижаси II гуруҳдаги 75 (98,7%) га нисбатан I гуруҳда 72 (86,7%) ни ташкил этган (p<0,05), бу операциядан кейинги эрта асоратлар сонини 22,2% дан 3,2% гача камайтирган ва 15,7% (83 дан 13 та) дан 2,6% (76 дан 2 та) гача такрорий операциялар сонини камайтирган, инсултдан холи бўлиш 82,8 дан 97,7% гача, 10-йил яшовчанлик 84,9% дан 100% гача ошган. Иқтисодий самарадорлиги: II гуруҳдаги НААни жарроҳлик йўли билан даволашда консерватив даво схемаларини қўллаш ва жарроҳлик тактикасини танлашга шахсий ёндашув орқали такрорий операциялар сонини 6,0 баробарга қисқартириш имконини берди, бу эса 1 экстраторакал аралашувда 25000000 сўмни тежаш имконини берди, интраторакал аралашувда 35000000 сўм, буйрак артерияларида реконструктив операциялар учун 17000000 сўм. Хулоса: олинган натижалар асосида тактик-техник жиҳатлар оптималлаштирилган ва НАА турига қараб табақалаштирилган ёндашув стандартлаштирилган ва НАА турига қараб жарроҳлик аралашувни танлаш кўрсатмалари ўрнатилган, бу эса даволаниш натижаларини яхшилаган ва аорта ёйининг НАА шунтларнинг кумулятив ўтказувчанлигини ошириш билан операция вақтидаги ва операциядан кейинги асоратлар сонини камайтирганлиги, беморларнинг узоқ муддатли даврда инсултдан холи бўлганлиги ва яшовчанлигининг ошганлиги билан изоҳланади.