Sayt test rejimida ishlamoqda

Насруллаев Азизбек Озодовичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «2,3-Три, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларнинг кимёвий ўзгаришлари», 02.00.03–Органик кимё (кимё фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/K33.

Илмий раҳбар: Элмурадов Бурхон Жўраевич, кимё фанлари номзоди, катта илмий ходим.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.К.01.03.

Расмий оппонентлар: Абдугофуров Ибрагимджан Азизович, кимё фанлари доктори, доцент; Зоҳидов Қосим Оқилович, кимё фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Тошкент фармацевтика институти.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: 2,3-три-, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларни янги ҳосилаларининг синтез усулларини ишлаб чиқиш ҳамда уларни физик-кимёвий ва биологик хоссаларини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор 2,3-три-, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларнинг электрофил ва нуклеофил реагентлар билан реакциялари амалга оширилган ҳамда жараёнларнинг боришига таъсир этувчи асосий омиллар аниқланган;

2,3-три-, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-онлар ва -тионларнинг ароматик альдегидлар билан ишқорий ва кислотали муҳитда таъсирлашганда реакция шароити ҳамда альдегидлар тузилишига қараб a-арилиден- ёки α-арил-, -гидроксиметил ҳосилалар ҳосил бўлиши аниқланган;

2,3-три-, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларни нитролаш ва формиллаш реакциялари хиназолин-4-онлардан фарқли равишда, тиокарбонил гуруҳининг карбонил гуруҳигача оксидланиши ва енол шаклдаги изомер маҳсулот –  α-гидроксиметилиден-2,3-тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тион ҳосил бўлиши билан кетиши исботланган;

илк бор 2,3-три-, -тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларнинг молекуляр бром ва гидразин гидрат билан реакцияларидан пербромидлар ва муҳим синтонлар - (E)-4-гидразоно-хиназолинлар синтез қилинган;

илк бор α-хлорметилиден-2,3-тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионнинг натрий гидроселенид билан реакцияси ёрдамида таркибида селен атоми сақлаган α-гидроселенилметилиден-2,3-тетраметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тион синтез қилинган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Трициклик хиназолин-4-онлар ва –тионларнинг самарали синтез усулларини, модификациясини ва биологик хоссаларини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар асосида:

6-(4-нитробензилиден)-6,7,8,9-тетрагидро-11H-пиридо[2,1-b]хиназолин-11-тион, 6,7,8,9-тетрагидро-11H-пиридо[2,1-b]хиназолин-11-тион,  6,7,8,9,10, 12-гексагидроазепино[2,1-b]хиназолин-12-тион, 2,3-дигидропирроло[2,1-b] хиназолин-9(1H)-тион, 9-гидразино-1,2,3,9-тетрагидропирроло[2,1-b]хиназо-линларнинг рентген тузилиш таҳлили натижалари Кембридж марказий кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (The Cambridge Structural Database, CCDC, 1402646, 1482606, 1482607, 886969, 1819031). Натижада базага киритилган янги бирикмалар ўхшаш моддаларнинг тузилишини аниқлаш имконини берган;

трициклик хиназолин-4-тионларнинг олиниш усуллари ва реакцияларидан 31110103908 рақамли лойиҳада хиназолиннинг янги ҳосилаларини синтез қилишда фойдаланилган (Синцзьян физика ва кимё техника институти маълумотномаси, Хитой Халқ Республикаси). Натижада янги синтетик бирикмалар молекуласига тиокарбонил гуруҳи киритиш усуллари яратилган ва бунинг натижасида олинган моддаларнинг микробларга қарши фаоллигини ошириш имконини берган;

хиназолин қатори алкалоидлари синтези ва биологик фаолликлари  бўйича тадқиқот натижалари асосида олий таълим муассасаларининг кимё таълим йўналиши бўйича «Биоорганик кимё» номли ўқув қўлланмасида ўз ифодасини топган (392-18 рақамли гувоҳнома). Натижада таълим жараёнида машғулотлар мазмунини такомиллаштиришга, ўқув дастурларини тайёрлаш ҳамда фанни ўқитишда таълим самарадорлигини ошириш имконини берган;

2,3-полиметилен-3,4-дигидрохиназолин-4-тионларни модификацияси ФА-Ф3-Т047 рақамли «Алкалоидлар ва уларнинг синтетик аналоглари қаторида янги С-С- боғларини ҳосил бўлиш усулларининг назарий асослари» ва ФА-Ф7-Т207 рақамли «Биологик фаол гетероциклик бирикмалар молекуласида асимметрик марказ ҳосил қилишнинг назарий муаммолари» мавзусидаги фундаментал лойиҳаларда янги алкалоид ҳосилалар ва биологик фаол моддаларни синтез қилишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси фанлар академиясининг 2018 йил 22 майдаги 4/1255-1330-сон маълумотномаси). Натижада биологик фаол гетероциклик бирикмалар молекуласида янги С-С боғлари ва асимметрик марказ ҳосил қилишнинг самарали усулларини яратиш имконини берган;

хиназолин-4-тионларнинг синтез усуллари КА-9-002 рақамли «Қишлоқ хўжалиги, чорвачилик ва паррандачиликда қўллаш учун юқори самарали маҳаллий антигельминт препарат Хиназол ва Госсипрен озуқа концентратини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳада антигельминт препарат яратишда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 18 декабрдаги ФТА-02-11/1319-сон маълумотномаси). Натижада яратилган тионлаш усуллари Хиназол препаратининг янги ва юқори самарали тиоаналоглари синтез қилиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish