Marifova  Zuxra  Azatdjanovnaning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Ekma sedana (Nigella sativa L.) moyi  va uning asosida olingan «Shuniz» fitomoyini standartlash», 15.00.02–Farmatsevtik kimyo va farmakognoziya (farmatsevtika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.1.PhD/Far34.

Ilmiy rahbar: Azizov Ismatjon Kazimovich, farmatsevtika fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent farmatsevtika instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent farmatsevtika instituti, DSc.27.06.2017.Far.32.01.

Rasmiy opponentlar: Urmanova Flyura Faridovna, farmatsevtika fanlari doktori, professor; Mamatxonova Muniraxon Axmatxon qizi, texnika fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.

Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston kimyo-farmatsevtika ilmiy-tadqiqot instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: mahalliy ekma sedana (Nigella sativa L.) urug‘i moyi va uning asosida keng spektrli farmakologik faol “Shuniz” moyli ekstraktni olish hamda ularni standartlash usullarini ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor O‘zbekistonda etishtiriladigan ekma sedana (Nigella sativa L.) urug‘i moyi yog‘ kislotalari tarkibi va qator son ko‘rsatkichlarini Black seed oil ga nisbatan  sifat jihatidan ustunligi aniqlangan;

ekma sedana moyi tarkibidagi efir moylarining asosiy komponentlarini aniqlash hamda fosfatidilxolin va α-tokoferolni ajratish va miqdoriy tahlil qilishning YuSSX va GX-MS uslublari ishlab chiqilgan;

ekma sedana moyi tarkibidagi Fe, Mn, Cr, Cu, Zn biometallarining miqdori etarli darajada yuqoriligi va ularning biofaolligi moydagi bioorganik moddalar bilan uyg‘unligi aniqlangan;

ekma sedana moyini standartlashda chinligi va miqdorini aniqlashning GX-MS uslubi ishlab chiqilgan;

ekma sedana moyi asosida ilmiy asoslangan dorivor o‘simliklar tarkibidan yuqori samarali “Shuniz” moyli ekstrakt olish texnologiyasi ishlab chiqilgan;

moyli ekstrakt tarkibidagi  flavonoidlar, antraxinonlar, karotinoidlar, fitosterinlarni aniqlashni kimyoviy hamda undagi fosfatidilxolin, kversetin, β- stigmasterinlarni ajratish va miqdorini aniqlashni YuSSX va GX-MS uslublari ishlab chiqilib, ular asosida ekstraktning sifatini nazorat qilish va standartlash usullari ishlab chiqilgan;

“Shuniz” moyli ekstrakt va ekma sedana moyining farmakologik xossalari va bezararligi  \"in vivo\" usulida aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Ekma sedana  moyi va uning asosida olingan “Shuniz” fitomoyini standartlash va sifat nazorati usullarini ishlab chiqish bo‘yicha olingan natijalar asosida:

biologik  faol  qo‘shimcha – “Cedana yog‘i”ni  ishlab chiqarish Texnik shartlari “O‘zstandart” agentligi (Ts 26179337-04; 2017) va Texnologik yo‘riqnoma O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Davlat sanitariya epidemiologiya nazorati respublika markazi tomonidan tasdiqlangan (Tu26179337-04: 2017). Ushbu biologik faol qo‘shimchani ishlab chiqish immunitetni oshiruvchi,  antibakterial, zamburug‘larga va viruslarga qarshi xususiyatli yuqori nafas yo‘llari shamollashi, sinusit, gaymorit, tonzilitlarni kompleks terapiyasida qo‘llaniladigan dori vositalari assortimentini  oshirish imkonini  bergan va unga me’yoriy hujjatlarning o‘rnatilgan tartibda ishlab chiqilishi va tasdiqlanishi ta’minlangan;

biologik  faol  qo‘shimcha  –  “Shuniz” fitomoyini ishlab chiqarish Texnik shartlari “O‘zstandart” agentligi (Ts 26179137-08: 2018) va Texnologik yo‘riqnoma O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Davlat sanitariya epidemiologiya nazorati respublika markazi tomonidan tasdiqlangan (Ti 26179337-08: 2018). Natijada mahalliy dorivor o‘simliklar asosida davolash xususiyatlari yuqori,  iqtisodiy jihatdan samarador bo‘lgan hamda xorijdan olib kelinayotgan analoglarning o‘rnini bosish imkonini beradigan biologik faol qo‘shimchani ishlab chiqarilishi va unga  me’yoriy hujjatlarning o‘rnatilgan tartibda ishlab chiqilishi va tasdiqlanishi ta’minlangan;

ekma sedana moyi guruhidagi biologik  faol  qo‘shimchalar – “Cedana yog‘i” va “Shuniz” fitomoylarini ishlab chiqarish Sog‘liqni saqlash vazirligining ruxsati asosida “Pharm engineering” MChJ tomonidan yo‘lga qo‘yilgan (22.02.2017 y.; №000198). Ushbu fitomoylarning ishlab chiqilishi mahalliy dorivor o‘simliklardan import o‘rnini bosuvchi,  immun tizimini oshiruvchi va yallig‘lanishga qarshi samarali  dori vositalarini olish  imkonini  bergan.