Махмудова Марьямжон Хаитовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда нон маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва қўллашни NASSR  системасида ташкиллаштиришни гигиеник асослаш», 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Tib3024.
Илмий раҳбар: Худайберганов Анатолий Сагатбаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Эрматов Низом Жумакулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мирзакаримова Малохат Абдувохидовна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади: замонавий танқидий нуқталарни бошқариш тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш орқали нон маҳсулотларининг ифлосланиши ва уларнинг камайиши учун хавф омилларини баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг ёш ва жинсга мос равишда мавсумий нон маҳсулотлари (қолипли нон, миллий ёпган нон, қўшимчали ва қўшимчасиз нон) ҳақиқий истеъмолининг миқдорий ва сифат кўрсаткичлари исботланган;
ҳар хил турдаги корхоналарда ва уй шароитида миллий нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда аниқланган ортиқча туз миқдорини ҳамда ишлаб чиқариш давомида белгиланган меъёр талабаларини назорат қилишнинг Codex стандартига мувофиқ III гуруҳ хавф омили даражасининг танқидий нуқталари исботланган;
саноат ва ҳунармандчилик усулида ишлаб чиқариладиган асосий турдаги нон маҳсулотларининг озуқавий ва биологик қиймати, таркибидаги витаминларнинг турли ҳароратларда фарқли хусусиятларига кўра парчаланишининг нисбий кўрсаткичлари асосланган;
НАССР тизими жорий этилганда микробиологик ишлаб-чиқариш омилларининг таъсирини камайтириш, яъни барча турдаги нон маҳсулотлари учун МАФАнМ миқдорини 2-2,5 баробар пасайтириш орқали ишлаб чиқарилаётган нон маҳсулотлари сифати яхшиланиши, шунингдек ишлаб чиқариш харажатининг камайиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистонда нон маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва қўллашни НАССР  системасида ташкиллаштиришни гигиеник асослаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг ёш ва жинсга мос равишда мавсумий нон маҳсулотлари (қолипли нон, миллий ёпган нон, қўшимчали ва қўшимчасиз нон) ҳақиқий истеъмолининг миқдорий ва сифат кўрсаткичлари исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2022 йил 30 ноябрда 81-p/1414-сон билан тасдиқланган «Аҳоли ўртасида ун ва дон маҳсулотларини ўрганиш учун услубий тавсиялар» ва 2023 йил 10 январда 81-p/156-сон билан тасдиқланган «Ун ва нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда НАССР тизими асосида таҳлика омилларига ишлаб баҳо бериш» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Бухоро вилояти бошқармаси бўйича 24.04.2024 йилдаги 64-сон ҳамда Тошкент вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 60-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/39-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг йилнинг турли фаслларида истеъмол қилган нон маҳсулотларидан қолипланган нон, миллий ёпган нон, қўшимчали нон, қўшимчаси нонни ёш ва жинсига мос равишда ҳақиқий истеъмолининг сон ва сифат кўрсаткичининг ортиқчалиги ва айниқса йилнинг қиш-баҳор фаслидаги ортиқча истеъмоли аҳолининг саломатлик ҳолатининг издан чиқиши ортиқча тана вазни ва турли даражадаги семизлик билан биргаликда алиментар боғлиқ касалликлар ривожланишига шароит яратилганлиги билан изоҳланган. Иқтисодий самарадорлиги: стационар шароитида мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 540000 сўм бюджет маблағлари шаҳар ва қишлоқ аҳолси орасида нон маҳсулотларидан қолипланган нон, миллий ёпган нон, қўшимчали нон, қўшимчаси нон йил фаслларида ёш ва жинсига мос равишда ҳақиқий истеъмолининг сон ва сифат кўрсаткичи исботлаши натижасида иқтисод қилинади;
иккинчи илмий янгилик: ҳар хил турдаги корхоналарда ва уй шароитида миллий нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда аниқланган ортиқча туз миқдорини ҳамда ишлаб чиқариш давомида белгиланган меъёр талабаларини назорат қилишнинг Codex стандартига мувофиқ III гуруҳ хавф омили даражасининг танқидий нуқталари исботланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2022 йил 30 ноябрда 81-p/1414-сон билан тасдиқланган «Аҳоли ўртасида ун ва дон маҳсулотларини ўрганиш учун услубий тавсиялар» ва 2023 йил 10 январда 81-p/156-сон билан тасдиқланган «Ун ва нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда НАССР тизими асосида таҳлика омилларига ишлаб баҳо бериш» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Бухоро вилояти бошқармаси бўйича 24.04.2024 йилдаги 64-сон ҳамда Тошкент вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 60-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/39-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ҳар хил турдаги корхона ва уй шароитида нон маҳсулотлари ишлаб чиқариш давомида ортиқча тузининг миқдорини ҳамда ишлаб чиқариш давомида белгиланган талабаларни назорат қилишнинг танқидий хавф нуқталари Codex стандартига мувофиқ миллий турларини ишлаб чиқаришда III гуруҳ хавф омили даражаси исботлангани турли ёш ва жинс гуруҳларида статик чарчашга етарли даражада шароит яратганлиги билан изоҳланган. Иқтисодий самарадорлиги: стационар шароитида мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 540000 сўм бюджет маблағлари ҳар хил турдаги корхона ва уй шароитида нон маҳсулотлари ишлаб чиқариш давомида ортиқча тузининг миқдорини ҳамда ишлаб чиқариш давомида белгиланган талабаларни назорат қилишнинг танқидий хавф нуқталари Codex стандартига мувофиқ миллий турларини ишлаб чиқариш натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: саноат ва ҳунармандчилик усулида ишлаб чиқариладиган асосий турдаги нон маҳсулотларининг озуқавий ва биологик қиймати, таркибидаги витаминларнинг турли ҳароратларда фарқли хусусиятларига кўра парчаланишининг нисбий кўрсаткичлари асосланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2022 йил 30 ноябрда 81-p/1414-сон билан тасдиқланган «Аҳоли ўртасида ун ва дон маҳсулотларини ўрганиш учун услубий тавсиялар» ва 2023 йил 10 январда 81-p/156-сон билан тасдиқланган «Ун ва нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда НАССР тизими асосида таҳлика омилларига ишлаб баҳо бериш» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Бухоро вилояти бошқармаси бўйича 24.04.2024 йилдаги 64-сон ҳамда Тошкент вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 60-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/39-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: саноат ва ҳунармандчилик усулларида ишлаб чиқариладиган асосий турдаги нон маҳсулотларининг озуқавий ва биологик қийматини фарқли хусусиятлари таркибидаги витаминларнинг турли ҳароратларда парчаланишнинг нисбий кўрсаткичлари натижасида витаминлар етишмаслиги натижасидаги хасталикларнинг юзага келиши билан боғлиқлиги изоҳланган. Иқтисодий самарадорлиги: стационар шароитида мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 540000 сўм бюджет маблағлари саноат ва ҳунармандчилик усулларида ишлаб чиқариладиган асосий турдаги нон маҳсулотларининг озуқавий ва биологик қийматини фарқли хусусиятлари таркибидаги витаминларнинг турли ҳароратларда парчаланишнинг нисбий кўрсаткичлари таҳлил қилиш натижасида иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: НАССР тизими жорий этилганда микробиологик ишлаб-чиқариш омилларининг таъсирини камайтириш, яъни барча турдаги нон маҳсулотлари учун МАФАнМ миқдорини 2-2,5 баробар пасайтириш орқали ишлаб чиқарилаётган нон маҳсулотлари сифати яхшиланиши, шунингдек ишлаб чиқариш харажатининг камайиши аниқланганлиги бўйича таклифлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2022 йил 30 ноябрда 81-p/1414-сон билан тасдиқланган «Аҳоли ўртасида ун ва дон маҳсулотларини ўрганиш учун услубий тавсиялар» ва 2023 йил 10 январда 81-p/156-сон билан тасдиқланган «Ун ва нон маҳсулотларини ишлаб чиқаришда НАССР тизими асосида таҳлика омилларига ишлаб баҳо бериш» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Бухоро вилояти бошқармаси бўйича 24.04.2024 йилдаги 64-сон ҳамда Тошкент вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича 18.04.2024 йилдаги 60-П-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/39-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги:  HACCP тизимини жорий қилган ҳолда нон маҳсулотларининг турлари бўйича КМАФАнМ кўрсаткичларининг ортиши, анъанавий технология билан 1x102,8 КОЕ/г миллий турдаги маҳсулотларда КМАФАнМни HACCP тизими жорий этилгандан сўнг 1x101,4±0,1 КОЕ/г гача, қолипли нонда 1x103 КОЕ/г дан 1x102±0,1 КОЕ/г гача камайиши 1x103 дан ортиқ бўлмаганда меъёрга мос келиши НАССР тизимининг ўрни ва аҳамиятини баҳолаш имконини берганлиги исботланган. Иқтисодий самарадорлиги: стационар шароитида мазкур касалликни даволаш учун сарфланадиган 540000 сўм бюджет маблағлари HACCP тизимини жорий қилган ҳолда нон маҳсулотларининг турлари бўйича микробиологик кўрсаткичларни меъёрга мослаштириш натижасида иқтисод қилинади.