Чориев Шерзоджон Шокиржоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертация иши ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Ўзбекистон Миллий архив ҳужжатларида Ўзбекистон ССР ижтимоий-иқтисодий тарихи (1924 – 1941 йиллар), 07.00.08 – Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадқиқот усуллари (тарих фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.DSc/Tar207.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат педагогика университети, DSc.03/30.12.2021.Tar.26.03
Илмий раҳбар: Алимова Дилором Агзамовна, тарих фанлари доктори, профессор
Расмий оппонентлар: Ҳайдарбек Бобобеков Назирбекович, тарих фанлари доктори, профессор; Исмолиова Жаннат Ҳамидовна, тарих фанлари доктори, профессор; Ҳайдаров Иззатиллахон Махмуталиевич, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд Давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Миллий архивида сақланаётган Ўзбекистон ССР ижтимоий-иқтисодий, молия-бюджет, саноат, коллективлаштириш, қулоқлаштириш, соғлиқни сақлаш, таълим тизими, илм-фан соҳасига соҳаларига тегишли архив фондлариларидаги ҳужжатларининг манбавий аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг  илмий янгилиги:
Республика марказий органлари фондлари (Р-86, Р-95, Р-904)нинг таркибий таҳлилига кўра, фуқароларни авф этиш бўйича комиссия ҳужжатлари, эски ўзбек ёзувида қайд этилган қулоқ хўжаликларининг рўйхатлари, ташкилотларни эски тузум одамларидан ёки диний таълимга эга бўлган муллалар, эшонлар, мансабдорларни ишдан бўшатиш “совет аппаратини тозалаш” ишлари, турли миллат вакилларининг совет ҳокимиятига қарши оммавий норозиликларига оид ҳужжатлар илмий истеъмолга киритилмаганлиги аниқланган;
республика ташкил этилган дастлабки йилларда бюджет ҳаражатлари ошиб кетиб, иттифоқ бюджетидан қарз олганлиги, 1930 йилларда маҳаллий ҳунармандчилик, хусусий савдо соҳалари, колхозларни кооперативларга мажбурий киритиш орқали яширин иқтисодиёт кўринишлари бартараф этилганлиги, иттифоқ бюджетидан олинган маблағлар ўзаро ҳисоб китоб қилиниб, мажбуран СССР бюджетига қайтариб ўтказилганлиги молиявий ҳужжатлар асосида далилланган;
1941 йилга келиб иттифоқ олий органларига бевосита бўйсунган республика саноат корхоналарининг йиллик савдо айланмаси республика бюджетидан 3,5 баробар ортиқ маблағни ташкил этиб, ушбу даромадлар тўғридан тўғри иттифоқ бюджетига бориб тушганлиги аниқланган;
республиканинг иттифоқ миққиёсидаги 50% пахтани етиштириб бериши натижасида, ХХ асрнинг 30-йилларда колхоз ишчилари ва қулоқ хўжаликларида “Пахта иши” бўйича  қатағон сиёсати олиб борилганлиги Адлия халқ комиссарлигининг статитистик ҳужжатлари асосида исботланган;
Ўзбекистонда олиб борилган ер ислоҳотлари, оммавий коллективлаштириш сиёсати ҳамда аҳоли ижтимоий синфларини болшевикча стратификациялаш натижасида юзага келган ишчи, хизматчи ва колхозчи каби ижтимоий синфлар ёрдамида советлар ўз ҳокимиятини янада мустаҳкамлагани далилланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Ўзбекистон Миллий архив ҳужжатларида Ўзбекистон ССР ижтимоий-иқтисодий тарихи (1924 – 1941 йиллар) бўйича амалга оширилган тадқиқот бўйича илмий хулосалар ва амалий таклифлар асосида:
Ўзбекистон ССР Марказий Ижро қўмитаси (Р-86), Халқ комиссарлари совети (Р-837), Молия халқ комиссарлиги (Р-93), Маориф халқ комиссарлиги (Р-94), Статистика бошқармаси (Р-1619), Адлия халқ комиссарлиги (Р-904) архив фондлари асосида Ўзбекистоннинг 1924 – 1941 йиллардаги  ижтимоий таъминот, ижтимоий-ҳуқуқий, молия бюджет, таълим, қатағон (айнан, пахта иши), саноат ва индустрлаштириш масалаларига оид тарихий маълумотлар илмий истеъмолга киритилган. (2024 йил 29 январдаги 01-28-04/168-сонли далолатномаси). Натижалар Ўзбекистон Миллий архиви совет даврининг 1924 – 1941 йилларга оид архив фондлари бўйича янги таҳрирдаги йўлкўрсаткичини ишлаб чиқилишига асос бўлиб хизмат қилган;
Архив ҳужжаталари асосида Республикада 30-йилларда пахта иши бўйича колхозлар ва қулоқ хўжаликларда қатағон сиёсати олиб борилганлиги ҳақида архив ҳужжатлари Қатағон қурбонлари хотираси музейи фондига топширилиб, унинг экспозицияларини бойитишда фойдаланилган (2024 йил 14 февралдаги 3-сонли далолатномаси). Тадқиқот натижасида аниқланган бир қатор архив ҳужжатларидан музейнинг қатағон қурбонлари экспозициясини бойитишга хизмат қилган;
Республикада 30-йилларда пахта иши бўйича колхозлар ва қулоқ хўжаликларда қатағон сиёсати олиб борилганлиги, таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш сиёсати натижасида анъанавий ва диний таълимга эътиборнинг  пасайиб кетишига олиб келганлиги, аҳолининг совет мафкураси асосида стратификациялаш ишлари олиб борилганлиги, давлат бюджети, саноат соҳасидаги иқтисодий амалга оширилган сиёсати тарихига оид архив ҳужжатларига асосланган маълумотлардан Халқаро “Олтин мерос” ХЖФ томононидан МДҲ давлатлари билан уюштирилаётган тадбирлар, конференция ва анжуманларда фойдаланилган (2024 йил 15 февралдаги №01-11/15-02-24 сонли далолатномаси). Натижаларнинг қўлланилиши МДҲ давлатлари билан ташкил этилган илмий анжуманларда совет ҳокимиятининг олиб борган ижтимоий-иқтисодий сиёсатинининг моҳиятини  асослаш имконини берган;
тадқиқот юзасидан эришилган илмий-назарий хулосалар, жумладан, 30-йилларда “Пахта иши” бўйича  қатағон сиёсати олиб борилганлиги, анъанавий ва диний таълим тизимини йўқ қилиниши, ижтимоий ҳуқуқий масалалар, таълим, соғлиқни сақлаш, ижтимоий синфлар ўртасидаги зиддиятлар, саноат, бюджет тизими, оммавий коллективлаштириш жараёнларидаги оммавий қаршиликлар ҳақидаги маълумотлардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Тарихий савол” ва “Этно” кўрсатувларида ссенарий тайёрлашда фойдаланилган. Ушбу тадқиқот иши Ўзбекистонда совет давридаги ижтимоий иқтисодий жараёнлар моҳиятини телетомошабинларга етказиб беришда муҳим аҳамият касб этган. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси ДУКнинг 2024-йил 20-мартдаги 01-30-403-сон маълумотномаси). Ушбу натижалар телетомошабинларнинг Ўзбекистон ССР даврининг  1924 – 1941 йиллар бўйича тарихий фикрлаш доирасини кенгайтиришга ва ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялашга хизмат қилган;
диссертация натижаларидан ёшларга совет даврига оид архив ҳужжатларининг манбавий аҳамияти, тадқиқот олиб бориш услуби, совет ҳокимиятининг республикамизда олиб борган қулоқлаштириш, оммавий коллективлаштириш ва қатағон сиёсати ҳамда таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш, аҳоли ижтимоий синфларни стратификациялаш, иқтисодиётнинг бюджет, молия ва саноат соҳаларида пул маблағларининг  ўзлаштирилиши оид тарихий маълумотларидан Ёшлар ишлари агентлиги томонидан олиб борилган маънавий-маърифий тарғибот ишларида фойдаланилган (2024 йил 15 февралдаги 1-01-21-518-сон маълумотномаси). Олинган илмий хулосалар ёш авлодга совет ҳокимиятининг деколониал сиёсати оқибатларини ҳамда республикамизнинг мустақиллик йилларида ижтимоий ва иқтисодий соҳада эришган ютуқларини қиёсий таҳлиллар асосида тушунтириб бериш имконини берган.