Хурматов Йўлдашали Эргашалиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўза навлари ҳосилдорлигига агротехник ва абиотик омилларнинг таъсири”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/Qx1125
Илмий раҳбар: Ахмедов Джамалхан Ходжаханович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий–тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон қишлоқ хоʻжалиги ва агротехнологиялар институти, PhD.05/30.10.2020.Qx.126.01.
Расмий оппонентлар: Тешаев Фатулло Жўрақулович, қишлоқ хоʻжалиги фанлари  доктори, профессор; Абдурахмонов Хусниддин Эшмаматович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Фарғона вилоуатининг ўтлоқи соз тупроқлари шароитида ўрта толали Султон ва С-8290 ғўза навларининг ҳосилдорлигини оширишда минерал ўғитлар меъёрлари, кўчат қалинлиги ҳамда абиотик омилларининг, унинг ўсиши, ривожланиши ва морфо-биологик хусусийатларига таъсирини аниқлашдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Фарғона вилойатининг ўтлоқи соз тупроқлари шароитида ўрта толали Султон ва С-8290 ғўза навларининг ҳосилдорлигини оширишда гектарига 80-90 ва 100-110 минг туп кўчат қалинлиги бўлганда, уиллик меъёри Н200П140К100 кг/га минерал ўғитлар қўлланилган 4-5 ва 13-14 вариантларда ҳосил шохи бошқа вариантларга нисбатан 0,8-1,5; 0,5-0,8 донага, кўсаклар эса 0,2-0,3; 0,3-0,4 донага кўпроқ шакилинланишида хавонинг нисбиу намлиги ўртача 57,67, самарали хаво харорат йиғиндиси 2016,10 0C бўлиши юқори ҳосил олишга ижобий таъсир қилганлиги аниқланган.
Султон ва С-8290 ғўза навларининг кўчат қалинлиги 80-90 ва 100-110 минг туп, минерал ўғитлар меъуори Н200П140К100 кг/га бўлган варинтларда, ғўзани фотосинтез соф маҳсулдорлиги навларга мос равишда ўртача 0,8-0,9; 1,7-2,0 (г/м2 сутка) бошқа вариантларга нисбатан кўп шакилланиши аниқланган.
ғўзани навлари ўсиб ривожланишида абиотик омилларни таъсирини ўрганиш, қатор орасида хавонинг ауланишига, кўчат қалинликларини тўғри белгилашга, ҳосил элементларини кўпроқ шакилланишига, ўғит меъёрларини тўғри тақсимлашга, самарали хаво хароратини тезроқ олиши ҳисобига пахта толасини тезроқ пишиб етилиши, тола сифат кўрсаткичларига ижобий таъсири ва иқтисодий самарадорлиги аниқланган.
ғўза навларини мақбул кўчат қалинлигида парваришлаб, пахта толасини эрта пишиб етилиши ва сифатини йахшилаш мақсадиди ўғит меъёри Н200П140К100 кг/га қўлланилган 4 ва 14 вариантларда ўртача соф фойда бошқа вариантларга нисбатан 1480-4350 минг ва 1408-2612 минг сўмгача, рентабеллик кўрсаткичи ўртача 1,9-21,6 ва 3,8-13,6% гача юқори бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Фарғона вилойати ўтлоқи соз тупроқлари шароитида ғўзанинг ўрта толали Султон ва С-8290 навларининг ҳосилдорлиги ва тола сифати, кўчат қалинликлари, минерал ўғитлар меъёрлари ҳамда ташқи муҳит омилларга боғлиқлиги ўрганиш бўйича илмий-тадқиқотлар натижаларига асосан:
фермер хўжаликлари ва кластерлар учун “Ғўза навларининг ҳосилдорлигига агротехник ва абиотик омилларнинг таъсири” номли тавсийанома чоп этилиб, тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 28 майдаги 05/04–04–224–сон маълумотномаси). Натижада ушбу тавсийанома бугунги кунда фермер хўжаликлари ва кластерларда ғўзадан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда.
Султон ва С-8290 ғўза навларини мақбул кўчат қалинлиги ва минерал ўғитлар меъёрлари бўйича Фарғона вилойатида жами 129,6 гектар майдонга Қува туманида “Олтин Диёр Оқ Олтин” фермер хўжалигида 30,6 га, ”Азиз Сардор Диёри” фермер хўжалигида 65,0 га, “Асилбек Муҳаммад Ҳосили” фермер хўжалигида 34,0 га. Жумладан Андижон вилойатида ҳам жами 129,6 гектар майдонган жорий этилган, шундан Шаҳрихон тумани “Абдумуталлиб” фермер хўжалигида 35,9 га, “Иқбол” фермер хўжалигида 20,3 га, “Файзулло” фермер хўжалигида 29,1 га, “Дилёрбек пахта баракаси” фермер хўжалигида 22,9 га, “Аҳрориддин” фермер хўжалигида 21,4 га. майдонларга жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 28 майдаги 05/04/04–224-сон маълумотномаси). Натижада Қува туманидаги фермер хўжаликлари дала майдонларида етиштирилган пахта ҳосили ўртача 33,9 с/га, ни Шаҳрихон туманидаги фермер хўжаликлари дала майдонларида етиштирилган пахта ҳосили эса 35,4 с/га ҳосил олиниб, кўчат қалинлиги ҳисобига 2,6 с/га, ўғит ҳисобига 2,1 с/га қўшимча ҳосил олинган.
Ғўза навларидан юқори ва сифатли ҳосил олишда агротехник ва абиотик омилларнинг таъсири ўрганилганда ғўзанинг С-8290 навида кўчат қалинлиги 100-110 минг туп, минерал ўғитлар меъёри Н200П140К100 кг/га қўлланилганда жами 259,2 гектар майдонга жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 28 майдаги 05/04/04–224-сон маълумотномаси). Натижада шартли соф фойда (3 352 750 сўм/га) ва рентабеллик даражаси ўртача 32,9 фоизни, ғўзанинг Султон навида кўчат қалинлиги 80-90 минг туп, минерал ўғитлар меъёри Н200П140К100 кг/га қўлланилганда шартли соф фойда (3 825 000 сўм/га) ўртача рентабеллик кўрсаткичи 32,9 фоизни ташкил этган.