Маматқулова Нилуфар Хусановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Хитой буддавийлиги диний-фалсафий таълимотининг консептуал таҳлили”, 09.00.03 — Фалсафа тарихи (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1. PhD/Fal549
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий раҳбар: Қодиров Муҳаммаджон, фалсафа фанлари номзоди, доцент.
Расмий оппонентлар: Музаффаров Фируз Давронович, фалсафа фанлари доктори, профессор, Каримов Рахмат Рахманович, фалсафа фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро муҳандислик теҳнология институти.
Диссертация йўналиши: назарий уаҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади Хитой буддавийлиги диний-фалсафий таълимотининг ўзига хос хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Хитой буддавийлигининг урф-одатлари, анъаналар, оилавий муносабатлар, диний ва умуминсоний қадрийатлар, инсон ва жамийат ўртасидаги алоқадорликларга оид ижтимоий-ахлоқий таълимоти замонавий ижтимоий давлатнинг инсон қадрини улуғлаш, тенглик ва адолатни таъминлаш тамойилларига ва маърифатли жамият консепсиясининг маънавий-ахлоқий қадриятларни давр талабларига мос равишда бойитиш ва ривожлантириш, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш йўналишларига адекват эканлиги фалсафий асосланган;
Хитой буддавийлиги фалсафий консепсийасидаги тинсҳлик, адолат, езгулик, муҳаббат, инсонпарварлик, бағрикенглик, ҳамжиҳатлик ва маърифатга ундовсҳи тамойилларнинг Чжоу-гун ва Конфуций таълимотларида илгари сурилган тамойиллар билан диалектик алоқадорлиги ҳамда уларнинг йошларни бузғунсҳи, йот ва зўравонликка ундовсҳи мафкуравий тарғиботлар таъсирига қарши курашдаги аҳамияти очиб берилган;
Хитой буддавийлиги таълимотида ақл-юрак (син/читта) категориясининг умуинсоний моҳияти буддавийлик ва конфуцийлик йўналишларининг ўзаро йақинлашув, “ўзини руҳлантириш” (прабхасвара), ақл (читта) каби доктринасидаги “олийжаноб юрак” (лйан син) ва “олийжаноб қудрат” (лйан неп) ғоялари билан синтезлашуви мантиқий далилланган;
Хуайан мактабининг “барча нарса биттада ва битта нарса барчада намойон” – ҳар бир унсурда бутун дунйо ва бу унсур – бошқа ҳар бир унсурда намойон бўлиши қоидаси олам фалсафий консепсийасининг (субйект ва обйект, бирлик ва кўплик, қарама-қаршилик йоки зидлик мавжудлиги) ҳамда мушоҳада амалийотининг (тамойиллар ва феноменларнинг ўзаро бир-бирига зид келмаслиги, феноменларнинг ўзаро бир-бирига зид келмаслиги) доктриналарига назарий асос эканлиги аниқлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хитой буддавийлиги диний-фалсафий таълимотининг консептуал таҳлилини амалга ошириш борасида олинган илмий натижалар асосида:
Хитой буддавийлигининг урф-одатлари, анъаналар, оилавий муносабатлар, диний ва умуминсоний қадрийатлар, инсон ва жамийат ўртасидаги алоқадорликларга оид ижтимоий-ахлоқий таълимоти замонавий ижтимоий давлатнинг инсон қадрини улуғлаш, тенглик ва адолатни таъминлаш тамойилларига ва маърифатли жамият консепсиясининг маънавий-ахлоқий қадриятларни давр талабларига мос равишда бойитиш ва ривожлантириш, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш йўналишларига адекват эканлигига илмий хулосалар ва умумлашмалардан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган ОТ-Ф1-106 сон “Ўрта асрлар шарқ алломалари ва мутафаккирларининг табиий-илмий ва ижтимоий-фалсафий меросининг ғарб оллимлари томонидан тадқиқ этилиши” (2017-2020 йй) фундаментал илмий-тадқиқот лойиҳаси доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2024-йил 27-майдаги 04/11-4592-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳа доирасида нашр элилган ишларда ўз аксини топган ва Хитой буддавийлиги диний-фалсафий таълимотига доир Шарқ ва Ғарбда ҳозирги кунга қадар олиб борилган тадқиқотлар асосида уларнинг онтологик ҳамда аксеологик жиҳатларини мазмунан бойитишга хизмат қилган;
Хитой буддавийлиги фалсафий консепсийасидаги тинсҳлик, адолат, езгулик, муҳаббат, инсонпарварлик, бағрикенглик, ҳамжиҳатлик ва маърифатга ундовсҳи тамойилларнинг Чжоу-гун ва Конфуций таълимотларида илгари сурилган тамойиллар билан диалектик алоқадорлиги ҳамда уларнинг йошларни бузғунсҳи, йот ва зўравонликка ундовсҳи мафкуравий тарғиботлар таъсирига қарши курашдаги аҳамиятига доир илмий янгиликлар ва тавсийалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанийаси “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг 2020-2021 йилларда эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатуви ссенарийларини таййорлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанийаси “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2021-йил 20-апрелдаги 02-40-619-сон маълумотномаси). Натижада, эфирга узатилган телекўрсатувлар, давра суҳбатларида Хитой буддавийлиги, конфуцийлик йўналишлари, ҳамжиҳатлик ва маърифатга ундовсҳи камолот мезонлари ҳақида маълумотлар берилган, телетомошабинларнинг илмий-тарихий билимларини оширишга хизмат қилган;
Хитой буддавийлиги таълимотида ақл-юрак (син/читта) категориясининг умуинсоний моҳияти буддавийлик ва конфуцийлик йўналишларининг ўзаро йақинлашув, “ўзини руҳлантириш” (прабхасвара), ақл (читта) каби доктринасидаги “олийжаноб юрак” (лйан син) ва “олийжаноб қудрат” (лйан неп) ғоялари билан синтезлашувига оид таҳлиллар, таклиф, амалий тавсия ва илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Маданият Вазирлиги ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг конференция, семинар, давра суҳбатлари, шунингдек маданий-маърифий соҳалардаги тадбирларини ташкил этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият Вазирлиги ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитасининг 2024-йил 28-майдаги 14-07-887-сон маълумотномаси). Натижада, Шарқ фалсафасининг бой маънавий ва маданий меросини халқимиз орасида кенг тарғиб қилишда самарали восита ролини бажарган ҳамда фуқаролар тотувлиги барқарорлигини, тинчлик ва ҳамжиҳатликни таъминлашга, шунингдек, ушбу йўналишда бажарилаётган ишларни ва амалга оширилаётган чора-тадбирларни самарали мувофиқлаштиришга хизмат қилган;
Хуайан мактабининг “барча нарса биттада ва битта нарса барчада намойон” – ҳар бир унсурда бутун дунйо ва бу унсур – бошқа ҳар бир унсурда намойон бўлиши қоидаси олам фалсафий консепсийасининг (субйект ва обйект, бирлик ва кўплик, қарама-қаршилик йоки зидлик мавжудлиги) ҳамда мушоҳада амалийотининг (тамойиллар ва феноменларнинг ўзаро бир-бирига зид келмаслиги, феноменларнинг ўзаро бир-бирига зид келмаслиги) доктриналарига назарий асос эканлигига оид илмий йангиликлардан Ўзбекистон Ёшлар иттифоқининг конференция, семинар, давра суҳбатлари, шунингдек маданий-маърифий соҳалардаги тадбирларини ташкил етишда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёшлар иттифоқи Марказий кенгашининг 2024-йил 3-июлдаги 04-13-625-сон маълумотномаси). Натижда, мазкур тарғибот тадбирларининг сифати, мазмуни ва самарадорлигига ижобий таъсир кўрсатган ва Шарқ ва Ғарб диний-фалсафий тафаккурида ахлоқ ва қадриятлар уйғунлиги борасидаги ғояларни тарғиб этишга хизмат қилган.