Абдурахмонов Сарвар Шахриддиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Юқори хавф гуруҳли беморларда сурункали бош мия қон айланиши етишмовчилигини даволашни такомиллаштириш», 14.00.34 – Юрак қон-томир хирургия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2944.
Илмий раҳбар: Каримов Шавкат Ибрагимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: академик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази Dsc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Расмий оппонентлар: Фокин Алексей Анатольевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Алиев Шерзод Махмудович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: уйқу ва тожсимон артерияларнинг биргаликда атеросклеротик зарарланиши мавжуд юқори ҳавф гуруҳига кирувчи беморларнинг диагностикаси натижаларини яхшилаш ва жарроҳлик амалиётининг босқичларини мақбуллаштирувчи алгоритмни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайишининг комбинацияси бош мия ишемиясига паст чидамлилик ҳавфини башорат қилиши исботланган;
жарроҳлик аралашуви босқичига ва патогномоник асоратларнинг хусусиятига қараб уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайиши билан оғриган беморларни даволаш самарадорлигини баҳолашнинг прогностик мезонлари аниқланган;
муайян асоратларнинг потенциал юқори ҳавфи шароитида уйқу ва тожсимон артерияларнинг торайиши билан қон томирларининг ўтказувчанлигини тиклашнинг уч босқичли техникасини амалга оширишнинг тактик ва техник жиҳатлари аниқланган;
уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайиши ва операция вақтидаги асоратлар ҳавфи юқори бўлган беморларда босқичли эндоваскуляр аралашувларнинг клиник ва гемодинамик ўзгаришлар динамикасига таъсирининг характерли хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Юқори ҳавф гуруҳли беморларда сурункали бош мия қон айланишни етишмовчилигини даволаш натижаларини яхшилаш бўйича илмий тадқиқотлар натижалари асосида:
биринчи илмий янгилик: уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайишининг комбинацияси бош мия ишемиясига паст чидамлилик ҳавфини башорат қилиши исботланган - Тошкент тиббиёт академияси (25.03.2024 йилдаги №03-24/111-х рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 50-сонли ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилоятидаги филиалининг 05.03.2024 йилдаги 126-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 03/59-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Юқори ҳавф гуруҳли беморларда уйқу ва тожсимон артерияларининг қўшма атеросклеротик зарарланишида уч босқичли каминвазив амалиётларининг жорий этилиши, амалиёт давомида, яқин ва узоқ даврларда ишемик инсулт асоратларининг камайишига ва беморлар хаёт тарзининг яхшиланишига  эришишга имкон берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Бош миянинг ишемияга толерантлигини башорат қилиш усулини оқилона танлаш қўшимча диагностика усулларидан фойдаланишни истисно қилиши, амалиёт вақтида вақтинчалик интраартериал шунтдан (ВИАШ) фойдаланиш частотасини камайтириши аниқ бўлади, бу эса беморларни сезиларли даражада моддий ресурслар танқислигидан қутқаради. Томир ичи шунтларидан фойдаланиб амалиёт бажариш нархи 10500000 сўм, шунтлардан фойдаланмай амалиёт бажариш нархи эса 6000000 сўм. Хулоса: энг мақбул усулни танлаш беморларнинг потенциал харажатларини 2 ёки ундан кўп марта камайтириши мумкин.
иккинчи илмий янгилик: жарроҳлик аралашуви босқичига ва патогномоник асоратларнинг хусусиятига қараб уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайиши билан оғриган беморларни даволаш самарадорлигини баҳолашнинг прогностик мезонлари аниқланган - Тошкент тиббиёт академияси (25.03.2024 йилдаги №03-24/111-х рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 50-сонли ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилоятидаги филиалининг 05.03.2024 йилдаги 126-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 03/59-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: тадқиқотларимиз натижаси шуни кўрсатадики уйқу ва тожсимон артерияларни қўшма атеросклеротик торайишлари мавжуд, юқори ҳавф гурухига кирувчи беморларни очиқ усулдаги жаррохлик амалиётларидан, босқичли эндоваскуляр даво усулларни қўллаш самаралироқ, бу эса ўз навбатида асоссиз вақтинчалик интраартериал шунтни қўллашни 26% дан 0% камайтиришга, амалиёт вақтини 3,5 соатдан 1,5 соатгача қисқартиришга имконият яратади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: шуни кўрсатадики ТКДС ёрдамида Матас синамаси бажарилгандан сўнг биринчи томонида амалиёт бажарилиши лозим бўлган 20 (100%) беморларни 14 (70.0%) холатларда беморларда ишемияга толерантлик юқорилиги аниқланди ва бу беморларга амалиёт вақтида шунт қўлламасдан амалиёт ўтказиш тавсия қилинди. Юқоридаги 14 (70,0%) бемордан 11 (78,5%) холатларда амалиёт вақтида шунт қўлланилмади ва айтилган хулосалар амалиёт вақтида ўз тасдиғини топди. Аммо қолган 3 (21,5%) холатларда амалиёт вақтида бош миянинг ишемияга толерантлиги паст эканлиги аниқланди ва амалиёт вақтида интраартериал шунт қўллашга тўғри келди. Юқоридаги 3 (21,5%) та беморнинг интракраниал артериялари МСКТА натижалари чуқур тахлили шуни кўрсатдики бу беморларда олдинги артериянинг турли даражада торайиши ва 2 (66,7%) та беморда орқа боғловчи артериянинг йўклиги ва олдинги боғловчи артериянинг торайиши аниқланди. Яъни бу беморларда амалиёт вақтида қарама қарши контралатерал томондан қон оқимида компенсация бўлмаганлиги ва экстра ва интракраниал артерияларини турли даражада тотал шикастланиши беморларда мия қон айланишини ауторегулятор функцияси йўқлигини кўрсатди. Кейинги неврологик тахлилларда эътиборли жихати шундаки, юқоридаги беморларни барчаси анамнезида 1 ёки 2 маротаба ишемик инсулт ўтказганлигидир. Бундан ташкари 20 (100%) бемордан қолган 7 (35 %) та беморда текширувлар натижаси шуни кўрсатдики бош миянинг ишемияга паст толерантлик аниқланди ва амалиёт вақтида уйку артерияларини қисқичларда қисилгандан сўнг дархол шунт қўллаб амалиёт ўтказиш тавсия қилинган эди. Бу холатлар айниқса иккинчи томонда амалиёт ўтказиладиган беморларда аниқланди. Юкоридаги 7 (35%) та беморлардан 4 (57,1%) холатда амалиёт вақтида томирларни қисқичлар билан қисиб кўриш натижасида ишемияга толерантлик юқорилиги аниқланди ва беморларга шунт қўлламасдан амалиёт ўтказилди. Юқоридаги беморларни хам интракраниал артериялари МСКТА текширувлари тахлил қилинганда барча 4 (57,1%) та беморда тўлиқ олдинги боғловчи артерияларни йўқлиги ва орқа боғловчи артерияларни критик торайганлиги яъни Виллизиев халқаси очиқлиги ўз тасдиғини топди, амалиёт давомида шунт ишлатмасдан амалиёт бажариш битта беморда 4500000 сўм маблағни тежаб қолади. Хулоса: Бир йилда янги ёндашувлар ва кўрсатмаларнинг жорий этилиши бюджет маблағларини ўртача 450000000 сўм, бюджетдан ташқари маблағларни эса 585000000 сўмга тежаш имконини берди;
учинчи илмий янгилик: муайян асоратларнинг потенциал юқори ҳавфи шароитида уйқу ва тожсимон артерияларнинг торайиши билан қон томирларининг ўтказувчанлигини тиклашнинг уч босқичли техникасини амалга оширишнинг тактик ва техник жиҳатлари аниқланган - Тошкент тиббиёт академияси (25.03.2024 йилдаги №03-24/111-х рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 50-сонли ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилоятидаги филиалининг 05.03.2024 йилдаги 126-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 03/59-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Церебрал перфузион резервни аниқлаш бўйича таклиф қилинган тавсияларнинг ижтимоий самарадорлиги беморларни даволаш самарадорлигини мақбуллаштириш ва яхшилашда ифодаланади, бу уларнинг ҳаёт сифатига таъсир қилади. Инвазив бўлмаган диагностика усулларидан оқилона фойдаланиш беморлар учун сезиларли ноқулайлик туғдирадиган инвазив усулларни тайинлаш заруратини камайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Беморларда киминвазив эндоваскуляр жарроҳлик даволаш усулларини бажариш натижасида, беморларнинг шифохонада қолишининг ўртача давомийлиги 14,2 кундан 8,1 кунгача қисқариши ҳисобидан ўртача 6 кунга камроқ статционарда бўлишни ташкил этди. Бунинг натижасида 1 бемор учун 1828200 сўм иқтисод қилинди. Реанимация ва интенсив даво бўлимида бўлиш вақти қисқарган, бунинг натижасида 1 бемор учун ўртача 1 кунга қисқариши натижасида 1119200 сўм иқтисод қилинди. Бунинг натижасида таклиф этилаётган амалиётлар натижасида жами ўртача 1 бемор учун иқтисодий тежаш кўрсаткичи 1947400 сўмни ташкил этса, йиллик иқтисодий кўрсаткич 19474000 сўмни ташкил этади (10 нафар бемор учун). Хулоса: Каминвазив босқичли амалиётларнинг қўлланилиши натижасида юқори ҳавф гуруҳли беморларда бир йилда бюджет маблағларини 5842200 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 13631800 сўмга тежаш имконини берди;
туртинчи илмий янгилик: уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик торайиши ва операция вақтидаги асоратлар ҳавфи юқори бўлган беморларда босқичли эндоваскуляр аралашувларнинг клиник ва гемодинамик ўзгаришлар динамикасига таъсирининг характерли хусусиятлари аниқланган - Тошкент тиббиёт академияси (25.03.2024 йилдаги №03-24/111-х рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 04.03.2024 йилдаги 50-сонли ва Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Тошкент вилоятидаги филиалининг 05.03.2024 йилдаги 126-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 15 июлдаги 03/59-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Юқори ҳавф гурухига кирувчи беморларни очиқ усулдаги жаррохлик амалиётларидан, босқичли эндоваскуляр даво усулларни қўллаш самаралироқ, бу эса ўз навбатида асоссиз вақтинчалик интраартериал шунтни қўллашни 26% дан 0% камайтиришга, интраоперацион ишемик инсултни 5,5% дан 0% га, амалиёт вақтидаги ўткир миокард инфарктни 3,5% дан 2,2% га, қисқартиришга имконият яратди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Уйқу ва тожсимон артерияларнинг атеросклеротик зарарланишида даволаш усулларини таққослаганимизда, каминвазив эндоваскуляр амалиётларнинг қўлланилиши натижасида, амалиёт давомидаги ва амалиётдан кейинги махаллий асоратлар 18,4% дан 4,6% гача камайган, амалиёт вақти 3,5 соатдан 1,5 соатгача қисқарган, махаллий асоратларнинг ўртача 4 баробарга қисқриши натижасида сарф харажатлар иқтисодий кўрсатгичи 2875400 сўмни ташкил этди, амалиётлар вақтининг қисқариши ҳисобига 1 беморга 690300 сўм иқтисод қилинди, шунда умумий 1 бемор учун иқтисодий тежаш самарадорлиги 3565700 сўмни ташкил этди, бунда йиллик иқтисодий кўрсатгич 24959900 сўмни ташкил этади. Хулоса: юқори ҳавф гуруҳли беморларда босқичли каминвазив жарроҳлик усулларини қўллаш натижасида бюджет маблағларини 6659782 сўм ва бюджетдан ташқари маблағларни 18300118 сўмга тежаш имконини берди.