Казаков Илхам Розмаматовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва қорақалпоқ тилларида лингвокултурологик бирликлар талқини”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/Fil424.
Илмий маслаҳатчининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Қудайбергенов Мамбеткерим Сарсенбаевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти, DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Абдушукуров Бахтиёр Буранович, филология фанлари доктори, профессор; Ўразбоев Абдулла Дурдибаевич, филология фанлари доктори, доцент; Пирниязова Алима Кудияровна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва қорақалпоқ халқларининг миллий-маданий хусусиятларини лингвокултурологик жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қорақалпоқ тилида бугунги кунда бошқа туркий тилларда учрайдиган сингармонизм ҳодисаси сақланганлиги боис, бу халқ ўзбек ва қорақалпоқ тилларида параллел қўлланиладиган муайян гидронимик индикатор таркибидаги товушларни ўз миллий нигоҳига мувофиқ тарзда талаффуз этишига боғлиқ равишда “олам фонетик манзараси” тушунчаси асосланган;
ўзбек ва қорақалпоқ халқлари миллий-маданиятидан гувоҳлик берувчи фразеологизмлар ҳар қайси миллат тафаккур тарзи, урф-одат, анъана, қадриятлари хусусида тасаввур ҳосил қилиш имконини бериши, бу тилларга мансуб фразеологик бирликларни тил ва маданият яхлитлиги асосида баҳолашда дастлаб уларга хос антропологик аспект эътиборга олиниши лозимлиги далилланган;
паремиялар ўзбек ва қорақалпоқ халқларининг менталитетини, ҳаёт тарзи, урф-одатлари, анъана-ю қадриятларини, ҳар қайси миллат миллий-маданиятини гавдалантириши, гендер консепт ифодаланган паремиялардаги тафовут ва ўхшашликлар азалдан бу икки халқ миллий нигоҳи, тасаввур ва тафаккури, олам манзарасини лисонда ўзига хос тарзда тасвирлаши билан бевосита боғлиқлиги аниқланган;
ўзбек ва қорақалпоқ тилларининг антропоцентрик табиатини тавсифлашда тарихийликка дахлдор, ўша халқлар миллий-маданий қадриятларига тааллуқли турғун ўхшатишлар, рамзлар, стереотиплар жуда муҳим воситалар саналиши, уларда ҳар қайси миллат менталитетига хос хусусиятлар яширинганлиги, улар ўзбек ва қорақалпоқларнинг ўтмиш даврлардаги миллий нигоҳини акс эттириши асосланган;
 ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги лексик, фразеологик ва паремиологик бирликларнинг моҳиятини англаш, бу тиллар ҳақида тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун уларни маданиятлараро ҳамкорлик асосида қиёслаш муҳим аҳамият касб этиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги лингвокултурологик бирликлар талқини бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ўзбек ва қорақалпоқ тилларидаги лексик, фразеологик ва паремиологик бирликларнинг моҳиятини англаш, бу тиллар ҳақида тўлароқ маълумотга эга бўлиш учун уларни маданиятлараро ҳамкорлик асосида қиёслаш муҳим аҳамият касб этиши ва кутилган натижани беришига доир назарий маълумотлардан Эрасмус + дастурининг 561574-ЭПП-1-2015-1-ЭС-ЭППКА2 – CБҲЕ-ЖП – ЭCCУМ: “Эстаблишмент оф Cомпутинг Cентерс анд Cурриcулум Девелопмент ин Матҳематиcал Энгинееринг Мастер программе” грант лойиҳасида фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2023-йил 16-майдаги 06-103/1-сон маълумотномаси). Тадқиқотда келтирилган назарий хулосалар мазкур лойиҳани бойитишга ёрдам берган, ушбу грант илмий базасининг янада мукаммал бўлиши учун хизмат қилган;
қорақалпоқ тилида бугунги кунда бошқа туркий тилларда учрайдиган сингармонизм ҳодисаси сақланганлиги боис, бу халқ ўзбек ва қорақалпоқ тилларида параллел қўлланиладиган муайян гидронимик индикатор таркибидаги товушларни ўз миллий нигоҳига мувофиқ тарзда талаффуз этишига боғлиқ равишда “олам фонетик манзараси” тушунчасига оид лисоний материаллардан 2015-2017-йилларда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-А1-Г004-рақамли “Қорақалпоқлар тасаввурида аёл тимсоли: этнологик тадқиқотлар” номли амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 14-июндаги 254/1-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа материаллари қорақалпоқ халқи менталитетида аёл тимсолига оид ўзига хос тасаввурларнинг қарор топганлиги, шунга доир тадқиқот ишларининг амалга оширилганлиги хусусидаги янги манба ва маълумотлар билан янада бойиган;
ўзбек ва қорақалпоқ халқлари миллий-маданиятидан гувоҳлик берувчи фразеологизмлар ҳар қайси миллат тафаккур тарзи, урф-одат, анъана, қадриятлари хусусида тасаввур ҳосил қилиш имконини бериши, бу тилларга мансуб фразеологик бирликларни тил ва маданият яхлитлиги асосида ўрганишда дастлаб уларга хос антропологик аспект эътиборга олиниши лозимлиги ҳақидаги назарий масалалардан 2012-2016-йилларда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-Ф1-ГОО3-рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 14-июндаги 255/1-сон маълумотномаси). Тадқиқот материаллари ўзбек ва қорақалпоқ тилшунослигида лингвокултурология соҳаси тараққиёти учун муҳим илмий-назарий маълумотлар берган;
паремиялар ўзбек ва қорақалпоқ халқларининг менталитетини, ҳаёт тарзи, урф-одатлари, анъана-ю қадриятларини, ҳар қайси миллат миллий-маданиятини гавдалантириши, гендер консепт ифодаланган паремиялардаги тафовут ва ўхшашликлар азалдан бу икки халқ миллий нигоҳи, тасаввур ва тафаккури, олам манзарасини лисонда ўзига хос тарзда тасвирлаши билан бевосита боғлиқлиги борасидаги назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-А1-Г004-рақамли “Қорақалпоқлар тасаввурида аёл тимсоли: этнологик тадқиқотлар” номли амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 14-июндаги 254/1-сон маълумотномаси). Натижада реалияларни қардош тиллар ва уларнинг маданиятлараро ҳамкорлиги асосида ўрганиш муҳим аҳамият касб этиши кўрсатилган;
ўзбек ва қорақалпоқ тилларининг антропоцентрик табиатини тавсифлашда тарихийликка дахлдор, ўша халқлар миллий-маданий қадриятларига тааллуқли турғун ўхшатишлар, рамзлар, стереотиплар жуда муҳим воситалар саналиши, уларда ҳар қайси миллат менталитетига хос хусусиятлар яширинганлиги, улар ўзбек ва қорақалпоқларнинг ўтмиш даврлардаги миллий нигоҳини акс эттириши хусусидаги қарашлардан Қорақалпоғистон телевидениесининг “Ассалому алайкум, Қорақалпоғистон” кўрсатувларининг ссенарийларини тайёрлаш жараёнида самарали фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2023-йил 31-майдаги 05-22/285-сон маълумотномаси). Натижада мазкур телекўрсатувларнинг материаллари мазмун жиҳатдан янада мукаммаллашган, уларнинг илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.