Умедов Хушвакт Алишеровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш», 14.00.27 – «Хирургия» (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Tib.3411.
Илмий раҳбарлар: Мустафакулов Ишназар Бойназарович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Мамараджабов Собиржон Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори; Абдурахманов Маьмур Мустафаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: И.И. Джанелидзе номидаги Санкт-Петербург шошилинч тиббий ёрдам илмий-тадқиқот институти (Россия).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
Жигар ва талоқнинг ёпиқ травмаларида даволаш натижаларини яхшилаш мақсадида диагностика ва даволашнинг миниинвазив (эндовидеохирургик) усулларини мақбуллаштириш имкониятларини кенгайтиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларини даволаш тактикасини танлаш имкониятларини баҳолаш учун диагностик видеолапароскопияга OIS шкаласи бўйича 1-3 даражали жигар ва талоқ шикастланишлари, беморнинг аҳволи барқарор ва 500 мл гача бўлиши кўрсатмалар эканлиги аниқланган;
жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларини турли хил даволаш усулларининг қиёсий натижаларини таҳлил қилишда консерватив даво, лапароскопик гемостаз, "очиқ" жарроҳлик аралашувлар ва ушбу тоифадаги беморларга ёрдам кўрсатиш натижаларини яхшилаш гуруҳларини аниқлаш имконини берувчи диагностика ва даволаш алгоритми ишлаб чиқилган;
қорин бўшлиғи жарохати билан 24,8% беморларда жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишлари учун ишлаб чиқилган диагностика ҳамда даволаш алгоритмига мувофиқ дифференциал ёндашув, беморларнинг 39,3% да ўз вақтида кераксиз кенг қамровли жарроҳлик лапаротомиядан кўра лапароскопик аралашув туфайли муваффақиятли консерватив даволанишга имкон бериши исботланган;
   жигар ва талоқнинг ёпиқ жароҳатларини даволаш тактикасини танлашда таклиф етилаётган алгоритмдан фойдаланиш асоратланиш ҳолатларини таққослаш гуруҳидаги 37,9% дан асосий гуруҳдаги ҳолатларнинг 20,51% гача, таққослаш гуруҳида 42,7% дан асосий гуруҳда -26,1% гача, бунда ишлаб чиқилган ва тавсия етилган диагностика ва даволаш алгоритмининг тактикаси ўлим кўрсаткичларини камайтириш имконини бериши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Самарқанд давлат тиббиёт университети Эксперт кенгашининг 2024-йил 01-май 37-сон хулосасига кўра:
илмий янгиликнинг моҳияти: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларини даволаш тактикасини танлаш имкониятларини баҳолаш учун диагностик видеолапароскопияга OIS шкаласи бўйича 1-3 даражали жигар ва талоқ шикастланишлари, беморнинг аҳволи барқарор ва 500 мл гача бўлиши кўрсатмалар эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: қорин бўшлиғининг ёпиқ травмасида жигар ва талоқнинг шикастланиши диагностикаси кенг қамровли бўлиши керак, у рентген, ултратовуш ва ендовидеохирургик усулларини ўз ичига олган бўлиши лозим. Қорин бўшлиғининг ултратовуш текшируви (88,6%) ва диагностик лапароскопия (96,9%) енг юқори сезувчанликга ега еканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш, хусусан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиали (17 март 2022 йил, буйруқ №37-и) ва Жомбой тиббиёт бирлашмаси шошилинч тиббий ёрдам филиали (17 апрел 2022 йил, буйруқ №16-У) ва РШТЙОИМ Қашқадарё филиали хирургик бўлимлари (10 май 2024 йил, буйруқ №56-Т) клиник амалиётларига жорий қилинган (Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Експерт кенгашининг 2024 йил 4-мартдаги 14-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: жигар ва талоқнинг шикастланиши билан қорин бўшлиғининг ёпиқ травмаси диагностикаси замонавий диагностик усуллар ёрдамида амалга оширилиши бOIS, ушбу контингентдаги пациентларда травма ва унинг асоратлари ҳамда келгусида ривожланиши мумкин бўлган асоратларни ўз вақтида аниқланиб пациентларни тезроқ соғайишига еришилган. Бунда қорин бўшлиғининг ёпиқ травмалари пайти жигар ва талоқнинг шикастланишларида хирургик даволаш тактикасини танлаш ҳал қилувчи аҳамиятга ега еканлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: OIS шкаласи асосида қорин ёпиқ травмасида жигар ва талоқнинг шикастланиш градациясига кўра даволаш алгоритми ишлаб чиқилиб, еришилган натижалар асосида 1 нафар пациент учун 2 730 000 сўм, буджетдан ташқари 1570 000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган. Aмалий тиббиёт учун миниинвазив технологиялардан фойдаланиш пациентларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 пациент ҳисобида 1 790 000 сум тежалишига олиб келган. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: жигар ва талоқнинг шикастланиши мавжуд беморларда ўлимни ретроспектив таҳлили натижасида унинг асосий сабаби ушбу категориядаги беморларда шикастланишнинг оғирлиги, аъзони шикастланиш даражаси OIS шкаласи бўйича I-III даража бўлган ва ушбу категориядаги жабрланганларда лапароскопик операцияларни ўтказишга кўрсатма бўлган тақдирда ҳам фақат лапаротомия усули қўлланилган бўлиб, операция қилинган беморларда қабул қилинган пайтдан бошлаб биринчи кунида ўлим катта миқдордаги қон йўқотилиши ва унинг коррекция ўз вақтида бартараф етилмаганлиги, ўтказилган операциянинг оғирлиги ва ҳажми, шунингдек операцияга кўрсатмаларда кечиктирилган ҳолатлар ва қорин бўлиғидан келаётган қонни лаборатория таҳлилисиз амалга оширилганлиги билан боғлиқ бўлган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Жигар ва талоқнинг ёпиқ травмаларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 13-майдаги № 3484-сонли хати юборилган.
илмий янгиликнинг моҳияти: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларини турли хил даволаш усулларининг қиёсий натижаларини таҳлил қилишда консерватив даво, лапароскопик гемостаз, "очиқ" жарроҳлик аралашувлар ва ушбу тоифадаги беморларга ёрдам кўрсатиш натижаларини яхшилаш гуруҳларини аниқлаш имконини берувчи диагностика ва даволаш алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: қорин бўшлиғи аъзолари ёпиқ травмаси пайти жигар ва талоқнинг шикастланишларида жигар ва талоқнинг изолацияланган травмасида қон кетиш давом етмаса, диагностик лапароскопия қорин бўшлиғини дренажлаш билан якунланиши керак. Барқарор гемодинамика ва OIS шкаласи бўйича жигар ва талоқнинг I-II даражали изолацияланган шикастланишларида давом этаётган қон кетиш билан ендовидеохирургик гемостаз бажарилиб, албатта қорин бўшлиғи дренажланиши лозим. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш, хусусан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиали (17 март 2022 йил, буйруқ №37-и) ва Жомбой тиббиёт бирлашмаси шошилинч тиббий ёрдам филиали (17 апрел 2022 йил, буйруқ №16-У) ва РШТЙОИМ Қашқадарё филиали хирургик бўлимлари (10 май 2024 йил, буйруқ №56-Т) клиник амалиётларига жорий қилинган (Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Експерт кенгашининг 2024 йил 4-мартдаги 14-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қорин бўшлиғи ёпиқ шикастланишларида мамлакатимиз шошилинч тиббий ёрдам хизматининг барча қатламларини жаҳон банки томонидан ажратилган замоновий диагностика усуллари ёрдамида ташхислаш ва даволаш беморларни тезда соғлом ҳаётга қайтиши, меҳнат қобилиятининг тикланиши, асоратлар ва ногиронликнинг камайиши билан тасдиқланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: амалий тиббиёт учун миниинвазив технологиялардан фойдаланиш беморларнинг стационарда қолиш муддатининг қисқариши, дори-дармон сарфи камайиши ҳисобига 1 бемор ҳисобида 1 790 000 сум тежалишига олиб келди. Бу маблағнинг тежалиши стационарда даволаниш муддатини камайтирди, шу асосда тиббий хизматга сарфланадиган маблағни тежалиши билан асосланган. Хулоса: лапароскопик операциялар учун кўрсатма ва қарши кўрсатмалар аниқланган бўлиб, OIS шкаласи бўйича I-III даражали жигар ва талоқ шикастланишлари, беморнинг аҳволи стабил ва қон йўқотиш 500 мл гача бўлган тақдирда, лапароскопик усулда самарали операция қилиниши мумкин. Жигар ва талоқнинг OIS шкаласи бўйича III-IV даражали шикастланиши лапароскопик операцияга қарши кўрсатма бўлиб, жабрланганларга зудлик билан лапаротомия операцияси ўтказилиши лозим. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Жигар ва талоқнинг ёпиқ травмаларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 13-майдаги № 3484-сонли хати юборилган.
 илмий янгиликнинг моҳияти: қорин бўшлиғи жарохати билан 24,8% беморларда жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишлари учун ишлаб чиқилган диагностика ҳамда даволаш алгоритмига мувофиқ дифференциал ёндашув, беморларнинг 39,3% да ўз вақтида кераксиз кенг қамровли жарроҳлик лапаротомиядан кўра лапароскопик аралашув туфайли муваффақиятли консерватив даволанишга имкон бериши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларини диагностикаси ва даволашнинг турли усуллари самарадорлигини таҳлил қилиш асосида диагностик ва даволаш тактикасини танлашнинг такомиллаштирилган алгоритми ишлаб чиқилган ва клиник амалиётга жорий етилган, бу еса енг қисқа вақт ичида жабрланганларда жигар ва талоқнинг шикастланиш даражасини ҳамда қўшма шикастланишлар мавжудлигини ва зарур даволаш тактикасини танлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш, хусусан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиали (17 март 2022 йил, буйруқ №37-и) ва Жомбой тиббиёт бирлашмаси шошилинч тиббий ёрдам филиали (17 апрел 2022 йил, буйруқ №16-У) ва РШТЙОИМ Қашқадарё филиали хирургик бўлимлари (10 май 2024 йил, буйруқ №56-Т) клиник амалиётларига жорий қилинган (Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Експерт кенгашининг 2024 йил 4-мартдаги 14-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кўпгина клиникаларда қўлланадиган анъанавий диагностика ва даволаш усуллари билан таққосланганда таклиф етилган миниинвазив диагностика ва даволаш усуллари натижасида беморлар ҳаёт сифатини сезиларли яхшиланганлиги, меҳнат қобилияти ерта тикланганлиги ижтимоий самарадорлигини белгилаб берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қорин бўшлиғи шикастланиши пайтида жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланиши билан беморлар диагностикаси ва даволаш тактикасини танлаш учун ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиш инструментал ва лаборатория имкониятларидан одатда умумий ўртача 1 180 400 сўм сарфланади. Беморларга юқоридаги тавсия қилинган минимал инвазив жарроҳликни ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 5 311 800 сўмни ташкил етади. Хулоса: қорин бўшлиғи травмаси билан 29 (24,8%) беморларда жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишлари учун дифференциал даволаш ва диагностик ёндашув муваффақиятли консерватив терапия ўтказишга имкон берган, 39,3% ҳолатда лапароскопия туфайли експлоратив лапаротомиядан воз кечилган ва пировард натижада ўлим кўрсаткичларини 10,7% дан 1,7% гача, асоратлар сони еса 37,9% ҳолатдан 20,51% камайтиришга еришилган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Жигар ва талоқнинг ёпиқ травмаларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 13-майдаги № 3484-сонли хати юборилган.
илмий янгиликнинг моҳияти: жигар ва талоқнинг ёпиқ жароҳатларини даволаш тактикасини танлашда таклиф етилаётган алгоритмдан фойдаланиш асоратланиш ҳолатларини таққослаш гуруҳидаги 37,9% дан асосий гуруҳдаги ҳолатларнинг 20,51% гача, таққослаш гуруҳида 42,7% дан асосий гуруҳда -26,1% гача, бунда ишлаб чиқилган ва тавсия етилган диагностика ва даволаш алгоритмининг тактикаси ўлим кўрсаткичларини камайтириш имконини бериши аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: қорин бўшлиғи ёпиқ травмасида жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланиши билан беморлар диагностикаси ва даволаш тактикасини танлаш учун ишлаб чиқилган алгоритмдан фойдаланиш инструментал ва лаборатория имкониятларидан кенг самарали фойдаланишга, миниинвазив хирургик аралашувнинг йетарли ҳажмини танлашга имкон беради, “беҳуда” лапаротомиялар сонини камайтириш ва бунинг натижасида қорин бўшлиғининг ёпиқ травмасида жигар ва талоқнинг шикастланиши билан асоратлар ва ўлим кўрсаткичларини камайтиришга еришилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланишларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш, хусусан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиали (17 март 2022 йил, буйруқ №37-и) ва Жомбой тиббиёт бирлашмаси шошилинч тиббий ёрдам филиали (17 апрел 2022 йил, буйруқ №16-У) ва РШТЙОИМ Қашқадарё филиали хирургик бўлимлари (10 май 2024 йил, буйруқ №56-Т) клиник амалиётларига жорий қилинган (Самарқанд давлат тиббиёт университети қошидаги Експерт кенгашининг 2024 йил 4-мартдаги 14-сон хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: қорин ёпиқ шикастланиши бўлган беморларнинг 62,8% ида операция вақтида характери ва оғирлик даражаси бўйича мунтазам ишлатиладиган ендохирургик асбоблар ёрдамида махсус техник қийинчиликларсиз лапароскопик усул билан бартараф етилиши мумкин шикастланишлар аниқланди, бу қорин бўшлиғи шикастланишларида лапароскопия кўрсатмаларини кенгайтириш мақсадга мувофиқлигини асослайди. Тадқиқот натижаларининг ижтимоий аҳамияти беморларни миниинвазив технологиялар ёрдамида даволаш операциядан кейинги даврда асоратлар ва ногиронликнинг камайганлиги ушбу замонавий ендовидеохирургия технологияларидан фойдаланиш билан корреляцион боғлиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги Aмалий хирургия учун тавсия етилган алгоритмдан фойдаланган ҳолда лапароскопик амалиётлар учун беморларни стационар шароитда даволаш одатда умумий ўртача 4 893 350 сўм сарфланади. Бу сумманинг ичида оператив даво ва 2 кун реанимация ва 5-7 кун интенсив терапия бўлимидаги ўрин-кунлар 1 829 900 (431 300 + 1 398 600) сўмни ташкил қилади. Беморларга юқоридаги тавсия қилинган комплекс даво натижасида лапароскопик жарроҳлик амалиётини ҳисобга олсак, йиллик иқтисодий кўрсаткич 3 659 800 сўмни (2 та беморга) ташкил етади. Хулоса: жигар ва талоқнинг ёпиқ шикастланиши диагностикаси ва даволаш тактикасини танлаш бўйича ишлаб чиқилган алгоритм клиник, лаборатор, инструментал (УТТ, КТ) ва лапароскопик усулларни ўз ичига олган бўлиб, унда олинган маълумотларини шарҳлаш учун оригинал концепцияни жорий етиш орқали бемор даволашининг йўналиши ва натижаларини сезиларли даражада оптималлаштириш асослаб берилган, 24,8% ҳолатда консерватив терапия, 39,3% ҳолатда лапароскопик операцияларни ўтказиш ва 18,8% ҳолатда конверсия қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланилиши: «Жигар ва талоқнинг ёпиқ травмаларида миниинвазив диагностика ва даволаш усулларини оптималлаштириш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий етиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2024 йил 13-майдаги № 3484-сонли хати юборилган.